De crisis die Gaza sinds 7 oktober 2023 in zijn greep houdt heeft de omvangrijke aanwezige geopolitieke spanningen doen oplaaien, en de systemische tekortkomingen van het internationaal recht en de global governance blootgelegd. In deze context benadrukt ASF opnieuw de noodzaak om de bescherming van burgers en de naleving van het internationaal humanitair recht te waarborgen.
Nog los van de concrete schendingen door de Israëlische regering en haar leger, die leidden tot de dood van minstens 50.000 Palestijnen, legt deze crisis fundamentelere dynamieken bloot: een ongelijke behandeling bij ernstige schendingen van de mensenrechten in zowel de media, de rechtspraak als de politiek, afhankelijk van wiee ze pleegt. Dit heeft een ernstige aantasting van het internationaal recht en de universaliteit van de mensenrechten tot gevolg.
Structureel racisme en dominant narratief
Iedere aanval op burgers betekent een schending van het internationaal humanitair recht. Toch getuigen de politieke reacties in het “Westen” op het geweld dat de Israëlische bevolking enerzijds en de Palestijnse bevolking anderzijds ondergaat en de berichtgeving in de media daarover van een flagrante dubbele standaard, gebaseerd op diepgewortelde structurele racistische vooroordelen. De visie op het conflict die de Israëlische autoriteiten opleggen, kan op brede steun rekenen en wordt nauwelijks in twijfel getrokken door regeringen en de belangrijkste mediaorganisaties. Het perspectief van de Palestijnen daarentegen ontbreekt volledig in de dominante verslaggeving over het conflict; de Palestijnse verliezen worden meestal gereduceerd tot abstracte cijfers en voorgesteld als onvermijdelijke gevolgen, of zelfs als een legitieme vergelding. Men moet hierbij vaststellen dat de verslagen weinig historische context bieden en nauwelijks of geen melding maken van de decennialange onderdrukking, bezetting en kolonisatie van het Palestijnse volk, ook al worden deze schendingen bevestigd door de Verenigde Naties en internationale ngo’s.
Die dubbele standaard bij politieke instellingen en media is het gevolg van diepgeworteld structureel racisme, dat menselijke levens waarde toekent op basis van culturele, geopolitieke of etnische criteria. Door een deel van de slachtoffers systematisch te ontmenselijken, dragen deze instellingen bij aan het legitimeren van hun uitmoording en het rechtvaardigen van de straffeloosheid van de daders.
Internationale justitie onder druk
Karim Khan heeft als hoofdaanklager van het Internationaal Strafhof (ICC) arrestatiebevelen aangevraagd tegen leiders van Hamas, maar ook tegen de hoogste Israëlische leiders, onder wie premier Benjamin Netanyahu. De arrestatiebevelen volgen op een klacht ingediend door Zuid-Afrika, dat Israël beschuldigt van schending van het Verdrag inzake de voorkoming en de bestraffing van genocide. Dit initiatief maakt de voortrekkersrol duidelijk van bepaalde landen in het Zuiden, die zelf te maken hebben gehad met de ergste schendingen van de mensenrechten, in de strijd voor internationale rechtspraak. Met de klacht wil Zuid-Afrika er opnieuw op hameren dat het recht geldt voor iedereen, zonder onderscheid, ondanks het medeplichtige zwijgen van de Europese landen en de Verenigde Staten.
Deze aanpak, gebaseerd op het internationaal recht en de universaliteit van de mensenrechten, stuitte desalniettemin op hevig verzet van talrijke “westerse staten”. Als reactie hierop hebben zij getracht het werk van het ICC in diskrediet te brengen en te belemmeren, en zelfs stokken in de wielen te steken van maatschappelijke organisaties die met het ICC samenwerken. Het optreden van deze staten is een rechtstreekse aantasting van de onafhankelijkheid van de internationale rechtspraak. Het ICC is voor het uitvoeren van zijn mandaat afhankelijk van de bereidheid van de verdragsstaten om zijn werk en procedures te ondersteunen, ongeacht de betrokken personen en de eventuele politieke en economische betrekkingen die zij met de daders van deze misdaden onderhouden. Het ICC in staat stellen onafhankelijk onderzoek te doen is een morele en juridische verplichting, die onontbeerlijk is om de legitimiteit van het internationale systeem te waarborgen.
Impact op het internationaal recht en de global governance
De huidige crisis weerspiegelt een cruciale kwestie. Wanneer internationale instellingen verzwakt worden door politieke druk of omzeild worden door bondgenoten, brokkelt hun vermogen om de mensenrechten te handhaven af. Die dynamiek is niet alleen voor het Palestijnse volk een drama: ze ondermijnt het algemene vertrouwen in de wereldleiding, voedt cynisme en maakt de weg vrij voor nieuwe vormen van autoritarisme. ASF waarschuwt voor het gevaar van de uitholling van de universaliteit van rechten. Als sommige levens in de ogen van de wet overduidelijk minder waard zijn dan andere, verliest het systeem alle geloofwaardigheid. De crisis in Gaza en de uiteenlopende reacties daarop worden zo een indicator – maar ook een katalysator – van de bredere crisis van het multilateralisme en de global governance.
