Gerechtelijke vervolging, intimidatie, vrijheidsberoving en soms zelfs directe schending van de fysieke integriteit. Overal ter wereld worden advocaten die zich inzetten voor de mensenrechten, de civil society of kwetsbare bevolkingsgroepen geconfronteerd met bedreigingen en agressie, enkel en alleen omdat ze hun beroep uitoefenen.
Tot die trieste vaststelling komen wij en onze partners overal waar we actief zijn. Onze teams melden herhaaldelijk en in toenemende mate aanvallen op advocaten en, meer in het algemeen, verdedigers van de mensenrechten, in een wereldwijde context waarin de rechtsstaat wordt uitgehold, de burgerlijke vrijheden worden ingeperkt en de uitvoerende macht de wetgevende en gerechtelijke macht overvleugelt.
De gevaren voor advocaten bij aftakeling van de rechtsstaat
In de contexten waarin AdZG werkt, krijgen advocaten te maken met meerdere bedreigingen:
- Enerzijds pesterijen, dreigementen en intimidatie of, in zeldzamere gevallen, directe schending van de fysieke integriteit door vertegenwoordigers van de autoriteiten of actoren die beweren deel uit te maken van de civiele maatschappij maar vaak zeer dicht bij de macht staan.
- Anderzijds worden advocaten het slachtoffer van gerechtelijke vervolging en vrijheidsberoving:
- Bij hun professionele activiteiten. Er wordt een beroep gedaan op vrijheidsbeperkende wetgeving of de immuniteit die advocaten horen te genieten wordt opgeheven. Smaad, laster of vergoelijking van terrorisme zijn de argumenten die het vaakst worden ingeroepen om vervolging te verantwoorden.
- In hun privéleven. Advocaten worden vervolgd voor feiten die niets te maken hebben met hun beroep.
Deze repressieve tactieken worden ingezet door de gezagdragers als zij het gevoel hebben dat hun belangen in het gedrang zijn.
Advocaten zijn het vaakst het doelwit van deze aanvallen als ze:
- De verdediging voeren van leden van de civil society, politieke opposanten en personen in kwetsbare situaties – allen mensen die zelf ook al het vaakst slachtoffer zijn van repressie door de staat.
- Repressieve en willekeurige praktijken van staatsfunctionarissen aanklagen.
- Hervormingen die de rechtsstaat bedreigen aan de kaak stellen.
Het doel van de autoriteiten is om de verdediging te beletten haar rol te spelen in de ondersteuning van de civil society tegenover de uitvoerende macht, en om degenen die het wagen hun praktijken in vraag te stellen te ontmoedigen en te isoleren.
De talrijke voorbeelden die deze tendens zeer concreet illustreren stemmen AdZG bijzonder somber.
In Tunesië werd meester Ayachi Hammani vervolgd voor zijn kritiek op de minister van Justitie na het willekeurige ontslag van meer dan vijftig rechters.
Eveneens in Tunesië werden meester Hayet Jazzar en meester Ayoub Ghedamsi vervolgd nadat ze hadden gepleit namens een slachtoffer van foltering door politieagenten.
Meester Manguareka werd in 2022 geïntimideerd nadat hij de belangen van een tegenstander van het regime had verdedigd in een rechtzaak in de Centraal-Afrikaanse Republiek. Daar worden alle advocaten en hun balies als vijanden van de vrede bestempeld door groeperingen die dicht bij de macht aanleunen.
In Oeganda werd Nicholas Opiyo, advocaat gespecialiseerd in mensenrechten, samen met andere advocaten aangehouden en meerdere weken vastgehouden. Aanvankelijk werd hij zonder aanklacht gearresteerd, later werd hij vervolgd voor witwaspraktijken.
In Burundi werden vijf leden van partnerorganisaties aangehouden en gedurende vier maanden opgesloten, voornamelijk omdat ze samenwerkten met Advocaten Zonder Grenzen.
En zo zouden we helaas nog veel meer voorbeelden kunnen aanhalen.
Het is belangrijk om erop te wijzen dat al deze gevallen van elkaar verschillen en plaatsvinden in een specifieke context.
Maar in al deze landen gaat de toename van repressie tegen advocaten en mensenrechtenactivisten in het algemeen hand in hand met inperking van de burgerlijke vrijheden, die we overal waar we werken moeten constateren.
Wat ons hierbij belangrijk lijkt om te vermelden:
- De toenemende vervolging van advocaten gaat samen met toegenomen repressie tegenover andere klokkenluiders en mensenrechtenverdedigers, of ze nu als professional dan wel als burger handelen.
- Deze inperking van de burgerlijke vrijheden is het logische gevolg van de opmars van het populisme en het ter discussie stellen van de principes van de rechtsstaat die daarmee gepaard gaat.
Over het algemeen maakt deze inperking van de burgerlijke vrijheden de wildgroei van de uitvoerende macht tot regel, en dat ten nadele van de wetgevende en rechterlijke macht. Die verschuiving in de richting van meer autoritaire regimes wordt vaak versneld door de noodtoestand uit te roepen, een staat van beleg af te kondigen of een andere uitzonderingstoestand in te stellen, technieken die vaak worden gebruikt door het zittende regime om zogenaamd tijdelijke vrijheidsbeperkende maatregelen in te stellen op de lange termijn. Dit kan ook op abruptere wijze gebeuren bij een staatsgreep zoals recent het geval was in Tunesië of de Sahel.
In de landen waar AdZG actief is, implementeert de organisatie programma’s ter verdediging van de mensenrechten in samenwerking met de civiele samenleving en de balies.
AdZG en de lokale partners passen met name de volgende strategieën toe om advocaten en mensenrechtenactivisten bij te staan:
- De oprichting van collectieven van advocaten en mensenrechtenactivisten zodat ze gezamenlijk hun rechten kunnen laten gelden en snel kunnen reageren bij bedreigingen.
- De verdediging van advocaten als ze worden vervolgd of van hun vrijheid beroofd. Bij vervolging of vrijheidsberoving ondersteunt AdZG de verdediging van advocaten, met name door international actoren te mobiliseren en aan te sporen tot actie.
- Het opvolgen van mensenrechtenschendingen en bedreigingen aan het adres van de burgerlijke samenleving en mensenrechtenverdedigers, onder andere advocaten. Op basis van deze monitoring ontwikkelt AdZG strategieën om te pleiten voor burgerlijke vrijheden en de verdediging van verdedigers van de mensenrechten; activisten en advocaten.
