Interview met Walid Bouchmila, voorzitter van de vereniging Horizon d’Enfance.
Binnen het project Alternative, opgestart door Advocaten Zonder Grenzen en ATL MST SIDA, zorgt Horizon d’Enfance in de gevangenis van Gabès voor culturele activiteiten, voor opleidingen voor het gevangenispersoneel en voor beroepsgerichte opleidingen (loodgieter, stukadoor, kok en banketbakker) voor de gevangenen. De gevangenen kunnen ook opleidingen volgen rond ondernemerschap, begeleiding krijgen bij de opstart van microprojecten en psychologische begeleiding krijgen ter voorbereiding van hun vrijlating. Het project streeft ernaar om de gevangenen in Gabès te rehabiliteren en te re-integreren.
Kan u zichzelf even voorstellen, evenals Horizon d’Enfance ?
Ik ben Walid Bouchmila, maatschappelijk werker van opleiding en voorzitter van Horizon d’Enfance. Onze vereniging ontfermt zich over straatkinderen en biedt sociale, psychologische en educatieve ondersteuning aan deze jongeren en hun families. We streven ernaar om de families economisch en sociaal autonoom te maken.
Hoe werkt Horizon d’Enfance precies binnen de gevangenismuren ? Waarom lijkt het u nodig om dit project op te zetten?
Terwijl we met deze jongeren werkten, vroegen we hen : « hoe ben je hierin verzeild geraakt? ». In werkelijkheid geven heel wat jongeren aan dat één van hun ouders (meestal de vader) in de gevangenis zit of zat. Het feit dat er één ouder niet aanwezig is, maakt deze jongeren kwetsbaarder. Als we hierrond dus willen werken, moeten we dus ook werken met de vaders in de gevangenis met het oog op hun re-integratie en op het voorkomen van recidive en delinquentie.
We zetten dit project op om de families te helpen, vooral vanuit een economisch oogpunt, door de vaders door middel van een job te integreren. Het uiteindelijke doel is om uit de kwetsbare situatie te geraken.
Hoe is de situatie in de gevangenis van Gabès momenteel (populatie, omstandigheden,…)?
Het aantal gevangenen varieert heel sterk: toen we van start gingen in de gevangenis van Gabès (in januari 2020, n.v.d.r.) waren er 300 gevangenen. We zagen dit cijfer stijgen tot 600, o.a. omdat de gevangenis van Gabès deel uitmaakte van de gevangenissen die nieuwe gevangenen in quarantaine opvingen tijdens de eerste golf van COVID-19. Momenteel zitten er ongeveer 400 gevangenen, enkel mannen. Men plant om op termijn een paviljoen te voorzien in de gevangenis van Gabès waar ook vrouwen terechtkunnen.
Wat de omstandigheden betreft: de gevangenis moest verschillende ruimtes die oorspronkelijk bedoeld waren voor theater- en filmactiviteiten herinrichten. Deze ruimtes werden namelijk de quarantaineruimtes waar de nieuwe gevangenen onthaald werden.
Over het algemeen is overbevolking nog steeds de norm in de gevangenis van Gabès; hoewel er bij mijn weten zeer weinig gevallen van COVID in de gevangenis zijn geweest – slechts bij twee personen werd de diagnose gesteld op het moment dat zij in quarantaine geplaatst werden. Vandaag is de situatie – wat de toegepaste gezondheidsmaatregelen betreft – grotendeels dezelfde, met een aanscherping de afgelopen dagen na een versoepeling tijdens de tweede golf.
Welk profiel hebben de gevangenen (socio-economisch profiel / strafrechtelijk parcours) die u ontmoet hebt in het kader van dit project?
In de gevangenis van Gabès vinden we eigenlijk alle profielen terug: van mensen die niet kunnen lezen of schrijven, tot diensthoofden van een bankkantoor. Wat de straffen betreft, dit kan variëren van enkele maanden tot levenslang; en de gevangenen zijn zowel 18 jaar tot meer dan 60 jaar. Over het algemeen vinden we er alle lagen uit de maatschappij terug, maar de overgrote meerderheid zijn jonge gevangenen (jonger dan 40) die er vaak straffen van 3 tot 5 jaar moeten uitzitten. De meeste misdrijven hebben te maken met drugs, diefstal, vechtpartijen,… De recidivegraad is tamelijk hoog, nl. ongeveer 40%.
Welke activiteiten hebt u momenteel georganiseerd ?
Wij hebben opleidingen voor gevangenispersoneel georganiseerd en culturele activiteiten (film-, theater- en muziekworkshops). Vandaag worden er beroepsgerichte opleidingen gegeven voor loodgieters, stukadoors, banketbakkers en koks. Na afloop zullen ze een examen moeten afleggen om hun vaardigheden te certificeren – wij moeten nog met het Directoraat-Generaal voor de beroepsopleidingen en de gevangenis zelf bespreken hoe wij deze examens zullen afnemen (binnen of buiten de muren van de gevangenis).
Daarna zullen wij, afhankelijk van wie binnenkort wordt vrijgelaten, samen met de gevangene en de familie de vrijlating helpen voorbereiden en hen steunen bij het opzetten van een microproject. Gevangenen krijgen ook een opleiding rond ondernemerschap en worden gecoacht door een psycholoog om hen voor te bereiden op hun vrijlating.
Het was vooral moeilijk om de gevangenen te selecteren die deel konden nemen aan de beroepsgerichte opleidingen omdat enkel de mensen die al berecht zijn hier recht op hebben, en niet de anderen [de gevangenen in voorlopige hechtenis]. Terwijl de gevangenen in voorlopige hechtenis wel het grootste deel vormen van de populatie. Veel van de berechtte gevangenen hebben zeer lange straffen, waardoor het geen zin heeft om hen nu al op te leiden. We hebben dus ons best gedaan om vooral te werken met gevangenen die min of meer vrijkomen tijdens de duurtijd van het project, ook al maken ze momenteel niet de meerderheid uit van onze rechthebbenden.
Wat is de feedback van de gevangenen en de personeelsleden die eraan deelnamen ?
De reacties van de gevangenen zijn zeer positief: zowel de opleidingen, als de culturele activiteiten worden zeer op prijs gesteld, vooral omdat zij hen in staat stellen wat tijd vrij te zijn en bezig te zijn, in een gevangenis waar er over het algemeen weinig activiteiten zijn. Het gevangenispersoneel was in het begin nogal weigerachtig omdat wij de eerste vereniging waren die de gevangenis binnenkwam. Maar beetje bij beetje, slaagden we erin hun vertrouwen te winnen. Zij werden zich ervan bewust dat het project zowel voor hen als voor de gevangenen positief was. Ze zijn ons werk gaan waarderen en we zijn er nog steeds welkom.
Het grote vraagteken momenteel is de duurzaamheid van het project. Sommige gevangenisbewaarders volgen de beroepsgerichte opleidingen mee om het daarna te kunnen overnemen. De gevangenisdirectie liet ons echter weten dat het aantal personeelsleden te beperkt was om echt iemand van het personeel hiervoor te kunnen afvaardigen. Wat ons ook opviel was het gebrek aan sportactiviteiten binnen de gevangenis, een gebrek dat we zouden moeten proberen aan te pakken door bijvoorbeeld een ander project. We zouden ook andere opleidingen kunnen doen. En bij de gevangenis van Gabès is er een groot terrein van twee of drie hectare dat uitstekend geschikt zou zijn voor een landbouwproject.
Wat is de feedback van Horizon d’Enfance ?
Ik zal mijn antwoord wat opsplitsen. Als ik die vraag acht maanden geleden had gekregen, dan zou ik niet zo enthousiast geantwoord hebben. De opstart van het project verliep zeer chaotisch, we stuitten op veel obstakels en we waren ook niet gewend om in een dergelijk “restrictief” kader te werken. Alles moest worden gepland, goedgekeurd op een centraal niveau… Het duurde ook lang om de overeenkomst te ondertekenen. Maar nu loopt alles vlot: de toegang tot de gevangenis verloopt gemakkelijk, zelfs zonder afspraak kunnen we naar de gevangenis; we worden nauw betrokken bij de werking van de gevangenis. Een van de afdelingshoofden zei zelfs tegen me “Ik beschouw je als een collega”. Van onze kant hebben wij de problemen van het gevangenispersoneel leren begrijpen, hun terughoudendheid ten opzichte van ons; ze voelen zich vaak gekrenkt, ze hebben het gevoel dat de rechters eerder aan de kant van de gevangenen staan als er een probleem is en ze hebben de indruk dat de opgezette projecten altijd voor de gevangenen zijn.
Toen ze ons project zagen en beseften dat ze niet “vergeten” werden, begrepen ze dat het voor iedereen gunstig zou zijn. Als je een project in de gevangenis wil opstarten, mag je echt niemand vergeten.
Welke verandering(en) wil u teweegbrengen via deze actie?
Men moet zich bewust worden van het belang van culturele, sportieve en andere activiteiten in de gevangenis om de spanningen tussen gevangenen en gevangenispersoneel te verminderen. We zijn er trouwens ook in geslaagd een partnerschap op te zetten met het Centre des arts dramatiques de Gabès (centrum voor toneel): een docent toneel geeft lessen in de gevangenis, en wij zijn erin geslaagd ervoor te zorgen dat deze activiteit ook na ons verdergezet wordt.
Het personeel zelf zegt dat de activiteiten een zeer positieve invloed hebben op de sfeer in de gevangenis. De culinaire opleidingen hebben bovendien de kwaliteit van de maaltijden verbeterd: de gevangenen in opleiding koken één dag per week voor iedereen. Dit wordt zeer gewaardeerd, evenals de taarten die elke dag uit de banketbakateliers komen.
Welke impact had de gezondheidscrisis als gevolg van COVID-19 in de gevangenis tijdens de eerste en de tweede golf?
Tijdens de eerste golf was er een toegangsverbod, waardoor de activiteiten volledig werden stilgelegd. Maar wij waren de eersten die de activiteiten konden hervatten. Tijdens de tweede golf konden wij onze activiteiten gewoon verderzetten.
Welke hervormingen zijn er volgens u nodig in het gevangenis- en strafwezen?
We moeten de populatie in de gevangenis verminderen, door bijvoorbeeld een maximumaantal gevangenen te bepalen. Verder moeten we zoveel mogelijk vermijden dat er mensen in voorlopige hechtenis zitten en moeten de rechters aangemoedigd worden om alternatieve straffen uit te spreken. De reclasseringsdienst in Gabès is nog niet echt operationeel; slechts enkele mensen worden momenteel opgevolgd. Ik heb geen grote vooruitgang gezien bij deze dienst, maar dat is ongetwijfeld te wijten aan de middelen waarover ze beschikken. En dynamiek heeft tijd nodig om te veranderen…
Welke rol spelen de organisaties van het maatschappelijk middenveld in de gevangenissen? Hoe zou men, volgens u, deze dynamiek tussen het maatschappelijk middenveld en het gevangeniswezen in een duurzame actie kunnen kaderen?
Het maatschappelijk middenveld speelt een zeer belangrijke rol. Ons project heeft een zeer positieve dynamiek teweeggebracht binnen de gevangenis van Gabès, we hebben zelfs voorstellen gekregen van het personeel voor andere projectideeën. De rol van het maatschappelijk middenveld bestaat er ook in het gevangenispersoneel te helpen hun werk te verbeteren om de gevangenen een betere omkadering te kunnen bieden. Wat echt nodig is, is een evenwicht tussen activiteiten voor gevangenen en activiteiten voor het personeel.
Nu moeten we deze dynamiek in de tijd kunnen verankeren. We weten dat in Gabès ook andere organisaties geïnteresseerd zouden zijn om samen te werken met de gevangenis, binnen de muren van de gevangenis. Wij van onze kant weten nog niet of we na het project nog verder toegang zullen krijgen (toegangsovereenkomsten zijn beperkt in de tijd, n.v.d.r.). Misschien moeten het de gevangenisdirecteuren zijn die de overeenkomsten kunnen opmaken? Misschien moet dit voorrecht worden gedecentraliseerd naar het regionale niveau?
Het Alternative project wordt gefinancierd door de Europese Unie
