Het internationaal strafrecht, de opbouw van een ideaal

Op 17 juli vieren we International Criminal Justice Day, een dag die symbool staat voor de hoop van slachtoffers van massale mensenrechtenschendingen op gerechtigheid en de zich ontwikkelende consensus binnen de internationale gemeenschap dat misdaden tegen de menselijkheid moeten worden voorkomen en gestraft. Vandaag dertien jaar geleden ondertekenden vertegenwoordigers van 120 staten het statuut van Rome, dat leidde tot de oprichting van het Internationaal Strafhof in juli 2002. Vandaag is ook een dag van bezinning over wat er is bereikt en wat er moet worden gedaan om de daders van grove mensenrechtenschendingen voor de rechter brengen en de cultuur van straffeloosheid te beëindigen.

Het internationaal strafrecht heeft de laatste tien jaar grote stappen gemaakt. Na de tweede wereldoorlog was er het Neurenberg tribunaal dat kopstukken van het Nazi bewind berechtte. Het zou echter vijftig jaar duren, tot het einde van de koude oorlog, voordat de internationale berechting van misdaden tegen de menselijkheid vervolg kreeg met ad hoc tribunalen voor Rwanda, voormalig Joegoslavië, Cambodja en Sierra Leone. 

© foto: ICC

Hier werd belangrijk voorbereidend werk verricht dat tien jaar geleden, op 17 juli 2001, werd bekroond met het Statuut van Rome. Het Statuut voorzag in de creatie van een permanent Internationaal Strafhof, gevestigd in Den Haag.

Hoewel het Internationaal Strafhof op een aantal punten een duidelijker mandaat heeft dan eerdere ad-hoc tribunalen, – het is permanent, heeft wijdere jurisdictie en heeft 116 lidstaten achter zich -, het kent ook een aantal uitdagingen die het succes van het Hof beïnvloeden.

Zo zijn lidstaten eerstverantwoordelijk voor het vervolgen van plegers van grove mensenrechtenschendingen door hun burgers en in hun jurisdictie, en heeft het Internationaal Strafhof slechts de middelen om de enkele hoofdverantwoordelijke van de meest serieuze misdaden te vervolgen. Het Hof is dus afhankelijk van de wil van lidstaten om hun « vervolgings-verantwoordelijkheid » effectief uit te oefenen. Dit kan tot een vervolgingskloof leiden, waarbij slechts een enkeling wordt vervolgd door het Strafhof maar de grote groep ongemoeid blijft.

Daarnaast is het Statuut van Rome, aan de basis van het Internationaal Strafhof, nog steeds niet geratificeerd door belangrijke landen als Rusland, China en de Verenigde Staten. Hierbij speelt dat deze landen als leden van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties wel bepaalde zaken kunnen aanbrengen bij het Hof, zoals onlangs gebeurde ten aanzien van Libie en mogelijke verantwoordelijkheid van kolonel Khadafi voor misdaden tegen de menselijkheid. Dit kan voeding blijven geven aan de suggestie dat het Strafhof niet volledig neutraal is ten aanzien van de zaken die het opneemt. Hoewel dit argument vooral wordt gebruikt door politieke kopstukken waartegen een aanklacht loopt, kan het van invloed zijn op de publieke perceptie in sommige lidstaten over het functioneren van het Strafhof.

Ondanks de beperkingen waarmee het Internationale Strafhof kampt, kan grosso modo toch worden geconstateerd dat het Hof er in een relatief korte tijd in is geslaagd erkend te worden als actor in het toepassen en vormen van het internationaal strafrecht. Ook wordt de mogelijkheid om te participeren in rechtszaken die lopen bij het Hof door steeds meer slachtoffers benut – hetgeen duidt op een toenemende erkenning op lokaal niveau van het belang van het Hof in het berechten van daders van misdaden tegen de menselijkheid en het uiteindelijk voorkomen van zulke misdaden.

Om al deze factoren is het van groot belang dat lidstaten alsmede niet gouvernementele organisaties blijven participeren in de ontwikkeling van het Hof, de activiteiten kritisch volgen, en bereid blijven hun morele en financiële bijdragen te leveren.

Voor meer informatie over het Programma ‘Internationale Justitie’ van AdZG

Voor meer informatie over de viering van 17 juli 2011:

de blog van de coalitie voor de ICC

de Facebook pagina van de International Criminal Justice Day

de Youtube pagina van de International Criminal Justice Day