Brussel/Bukavu/Kathmandu, 26 juni 2012 – Ter gelegenheid van de Internationale dag voor steun aan slachtoffers van foltering op 26 juni wijst Advocaten Zonder Grenzen (AdZG) op de noodzaak om straffeloosheid van de folteraars tegen te gaan. AdZG vestigt de aandacht op twee “valse” juridische overwinningen: een (te) ruime definitie van het begrip folteraar en het ontradend effect dat de schadeloosstelling van de slachtoffers op de gerechtelijke vervolgingen kan hebben.
In het VN-verdrag tegen foltering van 1984 verwijst foltering naar iedere handeling waardoor opzettelijk hevige pijn of hevig leed wordt toegebracht aan een persoon door een overheidsfunctionaris of andere persoon die in een officiële hoedanigheid handelt. Dat geweld moet worden gepleegd om met name inlichtingen of een bekentenis te verkrijgen, de persoon te bestraffen voor een handeling waarvan hij wordt verdacht of om hem te intimideren. “In feite wordt de staat dan verantwoordelijk geacht voor het geweld dat in zijn naam wordt gepleegd”, verklaart Jean-Charles Paras, deskundige burgerlijke en politieke rechten van AdZG.
In een aantal landen werd er wel al vooruitgang geboekt. Foltering en andere wrede, onmenselijke en onterende behandelingen zijn verboden door wetten die deze praktijken als misdrijf bestempelen. Maar een ruime definitie van de dader van de foltering in die wetten is niet bevorderlijk voor de vervolging van de echte “staatsfolteraars”. Dat is zo in Oeganda, dat net een wet heeft goedgekeurd waarmee foltering in het nationale recht wordt gedefinieerd maar van toepassing is op elk individu en niet alleen op overheidsfunctionarissen. “Er is dan een groot risico dat de staat alleen privépersonen zal vervolgen om te tonen dat hij proactief optreedt in de bestrijding van foltering, maar de vervolging van zijn eigen politiemensen of militairen tegenhoudt”, waarschuwt Jean-Charles Paras.
In de Democratische Republiek Congo ziet AdZG hetzelfde verschijnsel. “Vóór de goedkeuring van de wet tegen foltering in 2011 was het moeilijk om de rechters ervan te overtuigen folteraars te vervolgen“, zegt meester Sylvestre Biswima, een advocaat die in Bukavu met AdZG samenwerkt. Maar ook vandaag duldt het gerechtelijk apparaat nog folterpraktijken en er zijn nog altijd niet genoeg rechtszaken waarin overheidsfunctionarissen worden veroordeeld. “Sommige processen blijven maar aanslepen. Zo volg ik nu al drie jaar een folterproces en de verdachte – een veiligheidsagent – is nog niet één keer op de zittingen komen opdagen!” getuigt de advocaat.
Copyrights AdZG / Myriam Khaldi
De schadeloosstelling, een verleiding voor de slachtoffers
Een tweede “overwinning” waarover AdZG zich zorgen maakt in zijn strijd tegen foltering is de schadeloosstelling van slachtoffers wanneer die wordt gebruikt om hen te ontraden de misdadigers voor het gerecht te brengen.
Zo werd in Nepal in 1996 een wet gestemd waarbij de staat de slachtoffers een schadevergoeding betaalt als zij het bewijs kunnen leveren van de daad waarvan zij het slachtoffer werden. Maar die wet is helemaal niet bedoeld om de verantwoordelijke criminelen strafrechtelijk te vervolgen. “Concreet konden op grond van die wet slechts enkele tientallen mensen worden vergoed, terwijl er tijdens en na het conflict duizenden slachtoffers van foltering zijn geweest”, verduidelijkt Jean-Charles Paras. De slachtoffers zijn geneigd om naar die wetgeving terug te grijpen om een financiële vergoeding te krijgen. Deze meestal hulpbehoevende mensen geloven niet dat de staat de folteraars zal vervolgen en leggen dus geen klacht neer. Deze wet verandert dan ook niets aan de praktijken van de politieagenten en militairen die nog altijd straffeloos hun gang kunnen gaan.
In afwachting van de wet die foltering tot een misdrijf maakt, voert AdZG samen met verschillende Nepalese ngo’s een actie ter bevordering van de pleidooien en capaciteitsopbouw van de advocaten om foltering te bestrijden. “Dankzij die actie kunnen we efficiënter optreden en het systeem en de bestaande wetgeving zo goed mogelijk gebruiken om gevallen van foltering onder de aandacht te brengen van de politie en de rechters”, zegt Rajendar Ghimire, advocaat mensenrechten in Kathmandu. “Zo hopen wij de rechten van de slachtoffers beter te beschermen, te verdedigen en te herstellen”.
Foltering wordt vandaag erkend als een van de zwaarste internationale misdaden. De geleverde inspanningen en behaalde resultaten moeten uiteraard toegejuicht worden, zoals de goedkeuring in sommige landen van wetten die foltering tot misdrijf maken in het nationale recht en in een schadeloosstelling van de slachtoffers voorzien. Maar er zal niets blijvends veranderen als de straffeloosheid van de folteraar de regel blijft. We moeten erg op onze hoede blijven voor “valse” overwinningen waarmee de staten de werkelijke folterpraktijken verbergen omdat die vooral een “staatsmisdrijf” zijn”, besluit Jean-Charles Paras.
