Tijdens de avondvoorstelling “Justitie & Straffeloosheid”, op donderdag 30 april 2015 in Brussel, zal het publiek kennis kunnen maken met de film “The man who mends women”. Deze documentaire beschrijft de voortdurende strijd van dokter Mukwege tegen het sexueel geweld waarvan duizenden vrouwen het slachtoffer zijn in het oosten van de Democratische Republiek Congo. Jean-Philippe Kot, deskundige in internationaal recht van ASF, licht ons toe over deze ernstige schendingen van de mensenrechten.
Hoe valt het te verklaren dat er zoveel gevallen van sexueel geweld zijn in oost Congo?
Jean-Philippe Kot: Over het algemeen hebben “oorlogspraktijken” een sterke impact op de samenleving en kunnen ze leiden tot een verlies van elke maatschappelijke norm. Er is een correlatie met de gewapende conflicten, maar het is ingewikkelder dan dat omdat de oorzaken van sexueel geweld meervoudig zijn. Tijdens gewapende conflicten wordt sexueel geweld gebruikt als oorlogswapen. In andere gevallen wordt sexueel geweld gepleegd als een vorm van schadeloosstelling in natura of ook als middel om sociale en familiale structuren te vernietigen. De gevallen van “huishoudelijk” sexueel geweld nemen toe. Andere gevallen van sexueel geweld gepleegd buiten conflicten kunnen worden verklaard door verschijnselen van sexuele overvallen, fetisjisme of geloof. Zo denken daders bijvoorbeeld dat de verkrachting van een kind hen rijkdom, genezing of geluk brengt.
Waarom is de toegang tot justitie zo moeilijk voor de slachtoffers van sexueel geweld?
J-P K : Vooreerst is het zo dat de slachtoffers vaak hun rechten niet kennen. Tevens zijn er redenen van veiligheid en afstand tussen de slachtoffers en justitie die meespelen. Bovendien worden de slachtoffers van sexueel geweld soms afgeremd in hun intentie om klacht in te dienen omdat ze vrezen door hun gemeenschap te worden uitgestoten. Het aanvoeren van bewijzen vormt tevens een groot probleem omdat het ontbreken van middelen daartoe vaak flagrant is. Zo beletten bijvoorbeeld het tekort aan geneesheren en aan materieel dat medische protocollen worden opgesteld die het bewijs van sexueel geweld kunnen leveren. Er wordt trouwens zelden onderzoek verricht onmiddellijk na de feiten en de getuigenissen worden soms “in massa” ingezameld. Dit kan soms leiden tot toestanden waarbij niet steeds rekening wordt gehouden met de reële behoeften van de slachtoffers, wat problematisch kan blijken te zijn voor het vervolg van de procedures.
Sommigen pleiten voor de oprichting van speciale internationale en nationale rechtbanken om de van sexueel geweld beschuldigde personen te berechten. Een goed of slecht idee?
J-P K : Dit kan bijdragen tot het regelen van een deel van de problemen op voorwaarde dat deze speciale rechtbanken een functie vervullen die de andere rechtbanken niet vervullen en dat bevoegdheidsconflicten vermeden worden. Deze speciale rechtbanken zijn trouwens vaak tijdelijk van aard. Maar het is vooral belangrijk te zorgen voor de duurzaamheid van het juridisch systeem in Congo. De gerechtshoven en rechtbanken bestaan; hun versterking moet worden voortgezet. Onze ploegen verrichten een werk van lange adem op het terrein. En ondanks alle uitdagingen stellen wij elke dag de moed vast van de verschillende betrokken partijen – slachtoffers, plaatselijke organisaties, advocaten of magistraten – die deelnemen aan de strijd tegen de straffeloosheid en voor de erkenning van de slachtoffers.
