Het uitroeien van de ideologie van de genocide binnen de grenzen van het respect voor de vrijheid van meningsuiting.
Advocaten Zonder Grenzen is sinds 1996 aanwezig in Rwanda. In 2007 startte de organisatie, in samenwerking met de Europese Unie en de Belgische regering, een programma op dat gericht is op het verlenen van juridische bijstand aan de meest kwetsbare rechtzoekenden. In kader van dit programma voorziet Advocaten Zonder Grenzen in een advocaat die deze mensen bijstaat wanneer ze moeten verschijnen voor de rechtbank of het straftribunaal. De zaken die de advocaten onder hun hoede krijgen zijn legio; het bijstaan van minderjarigen wanneer zij in aanraking komen met het gerecht, geweldpleging tegen vrouwen, het bijstaan van wezen in hun vraag om in kader van het erfrecht erkend te worden als 'zoon/dochter van', hulp aan overlevenden van een genocide,… Om alle partijen te verzekeren van een rechtvaardig en eerlijk proces bemiddelen de advocaten die door Advocaten Zonder Grenzen worden aangesteld zowel voor slachtoffers als beschuldigden. Ze verdedigden zo al honderden individuen die beschuldigd werden van het aanhangen van de ideologie van de genocide, van negationisme, sectarisme en discriminatie. Indien deze individuen zouden veroordeeld worden hangt hen een straf van 5 tot 25 jaar gevangenis boven het hoofd; een veroordeling met zeer verstrekkende gevolgen voor zowel de betrokkenen als de respectievelijke familieleden.
In 2001, 2003 en 2008 vaardige Rwanda drie wetten uit om zowel sectarisme als genocide en de ideologie van de genocide beter te kunnen vervolgen. Algauw doken kritieken op die de juridische onzekerheid over onder meer de definitie van deze inbreuken, de vervolging ervan en de werkwijze met betrekking tot de bewijsvoering (in eerste instantie gebaseerd op de getuigenis en bekentenissen) aan de kaak stelden. Deze drie nieuwe wetten leggen ook twee andere belangrijke gevoeligheden bloot: de grens tussen de vrijheid van meningsuiting en repressie enerzijds en de aantasting van de waardigheid van een individu door het miskennen van zijn etnische afkomst, zijn leeftijd, geslacht en sociale status anderzijds.
Deze kritieken indachtig verzocht Adcovaten Zonder Grenzen Mevr. Caroline Sculier om, in samenwerking met de teams op het terrein en de hoofdzetel, een studie op te zetten naar de toepassing van het recht in zaken over genocide en de daarmee samenhangende inbreuken en overtredingen. De studie beoogt een overzicht te geven van de Rwandese jurisprudentie en de rechtspraktijk inzake deze specifieke materie en baseert zich op de analyse van een dertigtal vonnissen geveld in zaken die Advocaten Zonder Grenzen behartigde in het kader van het programma voor juridische bijstand. Het rapport La pratique judiciaire du contentieux de l'idéologie du génocide et infractions connexes formuleert de volgende doelstellingen:
- het versterken van de kennis over de rechtspraktijk zoals deze wordt toegepast in het kader van de drie bovengenoemde wetten,
- trachten te begrijpen met welke obstakels en uitdagingen actoren binnen het justitieel gebeuren geconfronteerd worden in de interpretatie en de concrete toepassing van de drie wetten,
- bijdragen aan een denkoefening over de grenzen van de drie nieuwe wetteksten en over een toepassing ervan die meer conform is met de algemene rechtsprincipes,
- formuleren van aanbevelingen voor de hervorming van de wet op de ideologie van de genocide.
De studie werd op 30 maart jongstleden voorgesteld op een congres in Kigali tijdens een workshop waaraan zowel geldschieters, sleutelfiguren uit de juridische wereld (procureurs, rechters, politie, vertegenwoordigers van de nationale commissie voor de rechten van de mens) als organisaties uit het maatschappelijk middenveld deelnamen. Het seminarie komt er net op het moment dat de Rwandese regering overweegt de wet inzake de ideologie van de genocide te herzien en aan te passen aan de internationale standaarden. Als expert ter zake hoopt Advocaten Zonder Grenzen te kunnen bijdragen aan deze hervormingen.
De presentatie van de studie werd ingeleid door een vertegenwoordiger van de Europese Unie. Hij benadrukte het belang en het nut van deze studie voor al diegenen die betrokken zijn bij het proces van de versterking van de rechtstaat. Na de toelichting van de studieresultaten stelde Advocaten Zonder Grenzen haar eigen programma voor – het verlenen van juridische bijstand voor kwestbare rechtzoekenden die beschuldigd worden van inbreuken gerelateerd aan genocide, ideologie van de genocide en sectarisme – en vatte de lessen die reeds geleerd werden en de uitdagingen bondig samen.
Een debat tussen de deelnemers over de aanbevelingen van de studie en over de opvolging ervan bij de respectievelijke instanties vormde het sluitstuk van een interessant congres af.
De studie is integraal terug te vinden op onze website (pdf in het Frans).
