Dit artikel is afkomstig uit het jaarverslag 2024 van ASF.
In Marokko wordt, net als in veel andere landen, het strafrecht nog vaak ingezet om gedragingen te bestraffen die verband houden met armoede, moeilijke leefomstandigheden of activisme. In samenwerking met het Observatoire Marocain des Prisons (OMP) heeft Advocaten Zonder Grenzen in 2024 een uniek nationaal onderzoek uitgevoerd naar de perceptie van kleine overtredingen en alternatieve straffen, in het kader van de campagne voor decriminalisering van armoede, activisme en status. Dit werk maakt onderdeel uit van een structurele hervorming van het strafrechtelijk systeem, die een einde wil maken aan het willekeurige gebruik van gevangenisstraffen voor zogenaamde “kleine” overtredingen en de weg vrijmaken voor rechtvaardigere, humanere en doeltreffendere maatregelen.
De Campagne voor decriminalisering van armoede, activisme en status wordt gedragen door een coalitie van organisaties uit de hele wereld die pleiten voor de intrekking van wetten die mensen treffen op grond van armoede, status en/of activisme.
De campagne, die voorheen bekend was als de Campagne voor decriminalisering van kleine overtredingen in Afrika, kreeg recent een mondiale dimensie en breidde haar werkterrein uit naar wetten die mensen op basis van hun sociale, politieke of economische status en/of hun activisme aanpakken.
De campagne brengt advocaten, juristen, leden van de rechterlijke macht, activisten en deskundigen samen van meer dan 50 organisaties, waaronder nationale, regionale en internationale niet-gouvernementele organisaties, nationale mensenrechteninstellingen, rechtsbijstandsorganisaties, onderzoeksinstituten, universiteiten en activistenbewegingen.
Criminalisering die kwetsbare groepen treft
Veel bepalingen in het Marokkaanse Wetboek van Strafrecht, die historisch gezien een erfenis zijn uit het koloniale tijdperk, richten zich niet op wat mensen hebben gedaan, maar op wat ze zijn: arm, dakloos, migrant, LGBTQI+ of activist. De misdrijven die als “klein” worden bestempeld – zoals bedelen, landloperij of bepaalde religieuze of maatschappelijke overtredingen – worden regelmatig gebruikt om kwetsbare bevolkingsgroepen te onderdrukken of te bestraffen.
Een strafrechtelijke reactie op sociaaleconomische problemen zorgt ervoor dat kwetsbare bevolkingsgroepen nog verder worden gemarginaliseerd. Het handhaven van deze kleine misdrijven in het Wetboek van Strafrecht creërt dus een vicieuze cirkel: hoewel de straffen vaak kort zijn, zijn de gevolgen voor de gedetineerde (strafblad, verlies van werk, sociaal stigma…) en zijn of haar familie vaak groot en langdurig. Bovendien verergert de vicieuze cirkel de reeds ernstige en chronische problemen van overbevolking in de gevangenissen van het land.
De decriminalisering van deze misdrijven ten gunste van een sociaaleconomische aanpak buiten het strafrechtelijk kader is dan ook het doel van de campagne “Armoede is geen misdaad”.
Brede steun voor een rechtvaardiger rechtspraak
Uit onderzoek dat werd uitgevoerd bij 1.009 personen die een representatieve steekproef vormen van de Marokkaanse bevolking, blijkt dat er een grote kloof bestaat tussen de huidige strafrechtelijke praktijken en de verwachtingen van de samenleving. Hoewel bepaalde overtredingen nog steeds als ernstig worden beschouwd – met name overtredingen op het gebied van moraal of religie – verwerpt een meerderheid van de respondenten het idee van een strafrechtelijke reactie op handelingen die verband houden met armoede.
Alternatieve straffen: een geloofwaardige en gepaste reactie
Uit het onderzoek blijkt daarnaast dat er veel steun is voor alternatieven voor gevangenisstraf, ondanks het feit dat het grote publiek hier nog maar weinig kennis over heeft. Ongeveer 4 op de 5 respondenten vindt alternatieve straffen een haalbare kaart en ziet taakstraffen als het beste alternatief voor gevangenisstraf, aangezien ze recidive voorkomen en re-integratie bevorderen.
Deze resultaten bevestigen het belang van de bewustmakingsacties van ASF in het kader van de campagne “Armoede is geen misdaad”, die pleit voor een niet-strafrechtelijke en sociaaleconomische aanpak van kleine overtredingen.
Een pleidooi gebaseerd op empirische gegevens
Het onderzoek is de eerste stap in een proces van belangenbehartiging en burgermobilisatie en vormt de basis voor een bewustmakingscampagne voor het grote publiek in Marokko. Het onderzoek maakt het mogelijk om de meest getroffen groepen te identificeren, de mate van maatschappelijke acceptatie van de hervormingen te testen en boodschappen te formuleren die daarbij passen.
Tegelijkertijd versterken deze gegevens ons pleidooi bij gerechtelijke en wetgevende instellingen voor (1) de intrekking van discriminerende strafrechtelijke bepalingen, (2) de ontwikkeling van alternatieve straffen in wetgeving en praktijk, en (3) een hervorming van het strafrecht gebaseerd op mensenrechten en sociale rechtvaardigheid.
Een wereldwijde strijd voor rechtvaardigheid
De campagne voor decriminalisering van armoede, activisme en status, gedragen door een internationale coalitie van meer dan 50 organisaties waaronder ASF, strekt zich nu uit tot ver buiten het Afrikaanse continent. Samen werken we aan een paradigmashift: afstappen van de reflex om sociale, economische of politieke problemen met strafrechtelijke maatregelen aan te pakken, en van justitie een hefboom maken voor gelijkheid en waardigheid.
Omdat niemand zou mogen worden opgesloten omwille van armoede, kwetsbaarheid of engagement, maakt ASF zich hard voor een rechtvaardiger, menselijker en inclusiever rechtssysteem.
