Tunesië: nationaal congres over de overgangsjustitie

Op 2 en 3 november 2016 organiseren ASF, het Tunesisch Forum voor Economische en Sociale Rechten (FTDES) en de Onafhankelijke Nationale Coördinatie van de Overgangsjustitie in Tunis, in aanwezigheid van de Instantie Waarheid en Waardigheid (Instance Vérité et Dignité, IVD) een Nationaal Congres, om het proces van de overgangsjustitie in Tunesië een nieuw elan te geven. Dat congres zal de IVD, het maatschappelijk middenveld, overheidsinstanties, parlementsleden, politieke beslissingnemers en ook slachtofferverenigingen samenbrengen, om te praten over de stand van zaken van het overgangsproces, en om aanbevelingen* te formuleren om dat proces effectief vooruitgang te doen boeken. De nationaal directeur van ASF, Antonio Manganella, en zijn overgangsjustitieteam, Brahim Ben Taleb en Magda El Haitem (foto), leggen ons uit wat de aanzet was voor de organisatie van het congres. Wat houdt het proces van de overgangsjustitie in Tunesië precies in? Meteen na de Revolutie (2011) achtten de overgangsautoriteiten en het maatschappelijk middenveld het noodzakelijk een proces op te starten dat de waarheid omtrent ernstige schendingen van de mensenrechten (die met name onder het regime van Ben Ali werden gepleegd) aan het licht zou brengen, maar dat ook recht zou doen geschieden, de slachtoffers genoegdoening zou bieden en er vooral voor zou zorgen dat zulke wreedheden zich niet opnieuw voordoen. In de nieuwe Tunesische grondwet is voor de staat de verplichting vastgelegd op alle gebieden het systeem van de overgangsjustitie toe te passen. In 2013 heeft de Grondwetgevende Vergadering een wet goedgekeurd ter oprichting van gespecialiseerde kamers voor het berechten van plegers van ernstige schendingen van de mensenrechten enerzijds en om een Instantie Waarheid en Waardigheid (IVD) in het leven te roepen anderzijds. De IVD is in mei 2014 met haar werkzaamheden gestart. De gespecialiseerde kamers functioneren nog niet effectief. Wat is typisch voor de Tunesische context? De geschiedenis van Tunesië laat zich niet zomaar samenvatten als een autoritair regime waaronder ernstige schendingen van de burger- en politieke rechten plaatsvonden. Wat ook heel erg speelt zijn de schendingen van economische en sociale rechten en de achterstelling van bepaalde regio’s, zoals de regio Kasserine, waarvoor ASF en het FTDES op 16 juni 2015 een dossier hebben ingediend bij de IVD. De recente protestacties in Tunesië zijn in feite een opwelling van die stigma’s uit het verleden die nog niet zijn genezen. De strijd tegen corruptie en nepotisme, het bevorderen van economische en sociale rechten en de toegang tot ontwikkeling zijn dan ook cruciale kwesties waaraan moet worden gewerkt, om het vertrouwen van de bevolking in de instellingen te herstellen en uiteindelijk te komen tot het opnieuw vestigen van de rechtsstaat. Waarom dit congres, en waarom nu? Het proces van overgangsjustitie heeft sinds 2013 te kampen met een aantal hinderpalen. Het maatschappelijk middenveld, dat nochtans aan de wieg stond van dat proces, gaf steeds meer blijk van desinteresse en soms zelfs tegenstand tegen het proces en vooral tegen de IVD, die haar mandaat moet afsluiten tegen de lente van 2017. Mettertijd is er een echte breuk ontstaan tussen het maatschappelijk middenveld en de mechanismen van de overgangsjustitie waaronder de IVD. En dat fenomeen wordt nog versterkt door het feit dat de gespecialiseerde kamers hun werkzaamheden nog niet hebben aangevat. Daar komt nog bij dat de Tunesische politieke wereld zich al meer dan een jaar steeds meer lijkt af te wenden van het proces van de overgangsjustitie en zelfs komt met voorstellen die de onthulling van de waarheid heel wat stokken in de wielen kunnen steken. In dat opzicht waren de besprekingen over de wet inzake de economische en financiële verzoening bijzonder verontrustend. Het congres komt dus op een scharniermoment voor het proces van de overgangsjustitie in Tunesië, om het een nieuw elan te geven en ervoor te zorgen dat het tot bevredigende resultaten leidt. Wie neemt aan het congres deel en hoe zal het werken? De organisatoren streven naar een open en constructieve dialoog tussen de deelnemers. Het congres draait grotendeels rond 9 workshops over kernthema’s van de overgangsjustitie, waaronder het aan het licht brengen van de waarheid, de strijd tegen de straffeloosheid, genoegdoening, en aandacht voor de situatie van de vrouw. Aan elke workshop zullen leden van de IVD, vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld, experts, leden van overheidsinstanties en -instellingen, rechters, advocaten, parlementsleden, politieke beslissingnemers en journalisten deelnemen. Wat hoopt men met dit congres te bereiken? Het congres is er in de eerste plaats op gericht opnieuw een, zij het kritische, dialoog tot stand te brengen, om het proces van de overgangsjustitie weer op gang te trekken. Het komt erop aan de verschillende actoren weer rond de tafel te krijgen en aan te zetten tot een constructieve uitwisseling van gedachten tussen de IVD en het maatschappelijk middenveld, waaraan verder ook officiële instanties (zoals ministeries), rechters, advocaten en de media deelnemen, die elk op hun eigen niveau een rol spelen in het proces van de overgangsjustitie in Tunesië. Hopelijk liggen er aan het einde van het congres concrete aanbevelingen* klaar om het proces weer op gang te krijgen, op een inclusievere en doeltreffender manier. Het volledige programma van het congres kunt u hier raadplegen in het Frans en in het Arabisch. Alleen de openingszitting is open voor het publiek, na voorafgaande inschrijving. Neem voor informatie contact op met Haifa Gebs: [email protected]. * De aanbevelingen zijn intussen ook verkrijgbaar, in het Frans en in het Arabisch. U kan dit artikel ook in het Arabisch lezen.

Foto (vlnr): Brahim Ben Taleb, Antonio Manganella, en Magda El Haitem, leggen ons uit wat de aanzet was voor de organisatie van het congres © ASF/H. Gebs