Bujumbura, Burundi – Voor alle landen die uit een gewapend conflict komen of waar een autoritair regime ten val is gebracht, is overgangsjustitie een cruciale stap om voormalige ‘vijanden’ met elkaar te verzoenen. Het komt erop neer om de verantwoordelijkheid voor de begane misdaden vast te stellen, de schuldigen te straffen en erkenning voor de slachtoffers te bekomen. Aangezien elk systeem van transitionele justitie contextgebonden is, is het belangrijk om ervaringen in dit domein uit te wisselen. Dit heeft Advocaten Zonder Grenzen (AdZG) ertoe gebracht om advocaten en experten uit zeven Afrikaanse landen samen te brengen in Bujumbura om deze onmisbare stap richting duurzame vrede te bespreken.
Overgangsjustitie is een breed begrip dat verscheidene mechanismen en maatregelen omvat, zoals de vervolging van de daders van misbruiken, compensaties voor de slachtoffers en onderzoek om de waarheid aan het licht te brengen. Daarnaast kunnen ook Waarheids- en Verzoeningscommissies opgericht worden, zoals gebeurde in Zuid-Afrika na de apartheid. “Na een groot conflict zijn veel instellingen vernietigd of sterk ontwricht, wat het instellen van een overgangsjustitie bemoeilijkt,” stelt Luc Meissner, Projectcoördinator Internationaal Strafrecht bij AdZG.
Een andere uitdaging is het feit dat er geen uniform model van overgangsjustitie bestaat. Wegens verscheidenheid in cultuur en juridische tradities is elke context en elk conflict uniek. “Het uitwisselen van goede praktijken kan bijgevolg een bron van inspiratie vormen waaruit andere actoren, geconfronteerd met gelijkaardige kwesties, kunnen putten,” meent Luc Meissner. Met dit doel voor ogen heeft AdZG 40 advocaten en experts op het vlak van transitionele justitie in zeven Afrikaanse landen – Burundi, DR Congo, Ivoorkust, Kenia, Uganda, Tsjaad en Tunesië – samengebracht in Bujumbura op 11 en 12 september 2013.
Deze landen delen niet alleen een recente geschiedenis van conflict en overgang naar een democratie, maar ook de wil om hun systeem van overgangsjustitie te hervormen. Zo heeft Ivoorkust haar voormalige president Laurent Gbagbo uitgeleverd aan het Internationaal Strafhof in Den Haag ten gevolge van zijn rol in het conflict na de omstreden presidentsverkiezingen in 2010. De Waarheids- en Verzoeningscommissie, ingesteld door de Ivoriaanse overheid, kan echter nog niet op legitimiteit bij de bevolking rekenen. In Uganda, waar warlord Joseph Kony opgespoord wordt door het Internationaal Strafhof, neemt transitionele justitie de vorm aan van een hervorming van het juridisch systeem en de oprichting van een speciaal hof belast met het berechten van internationale misdaden. In Burundi zagen de Waarheids- en Verzoeningscommissie en het Speciaal Tribunaal verantwoordelijk voor het behandelen van misdaden uit het verleden, nochtans voorzien vanaf 2000, onlangs het levenslicht.
Via de regionale workshop georganiseerd door AdZG konden advocaten en experts uit de burgermaatschappij hun ervaringen delen, voornamelijk wat betreft de bescherming van getuigen die deelnemen aan de rechtszaken. “Dergelijke uitwisseling van informatie over systemen en praktijken in andere landen is relatief zeldzaam. AdZG treedt op als een soort van schakel tussen de verschillende actoren,” vertelt Luc Meissner. “We zijn van plan om in de toekomst regelmatige uitwisselingen te organiseren tussen deze experts en om advocacy initiatieven aan te sporen zowel op het overheids- als het regionale niveau, voornamelijk op dat van de Afrikaanse Unie.”
Deze activiteiten worden uitgevoerd in het kader van AdZG’s promotieproject voor het systeem van het Statuut van Rome en de effectiviteit van het Internationaal Strafhof, gefinancierd door de Europese Unie en de MacArthur Foundation. Tijdens de regionale workshop heeft AdZG formeel haar recent rapport voorgesteld: Transitional justice. Capitalisation study on ASF’s legal assistance programmes in Burundi (1999-2004).
