Advocaten Zonder Grenzen (ASF) en de Internationale Federatie voor de Mensenrechten (FIDH) hebben een nieuw rapport uitgebracht waaruit ernstige en aanhoudende schendingen van de mensenrechten blijken die verband houden met de exploitatie van gemeenschapsreservaten in Isiolo County, in het noorden van Kenia. Het rapport wijst op een verontrustend patroon: terwijl initiatieven op het gebied van natuurbehoud floreren, blijven de gemeenschappen wier land en bestaansmiddelen het meest worden beïnvloed door de ontwikkeling ervan, verstoken van toegang tot het rechtssysteem.
Een mensenrecht ontzegd
Volgens de VN-richtlijnen inzake bedrijfsleven en mensenrechten (UNGPs: UN Guiding Principles on Business and Human Rights) hebben zowel staten als particuliere actoren duidelijke verplichtingen om te garanderen dat slachtoffers van misbruik gerechtigheid kunnen zoeken en krijgen. Toch blijft het recht op effectieve rechtsmiddelen grotendeels buiten het bereik van de nomadengemeenschappen in de natuurreservaten van Isiolo, waarvan er vele onder de Northern Rangelands Trust (NRT) vallen.
Leden van de gemeenschap maken melding van systematische intimidatie door veiligheidstroepen, beperkingen op de toegang tot land en zelfs onwettige executies. Steeds vaker worden mensenrechtenverdedigers en gemeenschapsleiders het doelwit van intimidatie en onterechte rechtszaken, waaronder SLAPPs (Strategic Lawsuits Against Public Participation), omdat ze zich publiekelijk uitspreken. Pogingen om verhaal te halen – via juridische of non-juridische kanalen – worden stelselmatig tegengehouden door procedurele en praktische belemmeringen.
De kern: structurele ongelijkheid qua landbezit
Aan de basis van de crisis ligt het feit dat men er niet in geslaagd is om gemeenschapsgrond formeel te registreren onder de Keniaanse Community Land Act. Dit juridische vacuüm zorgt voor een gevaarlijke machtsongelijkheid: gemeenschappen kunnen niet meebeslissen over hun voorouderlijke gronden en worden beroofd van de inkomsten uit natuurbehoud. De registratie van gemeenschapsgrond is niet zomaar een juridische formaliteit, het is een voorwaarde voor rechtvaardigheid, autonomie en duurzaam landbeheer.
Wanneer gemeenschappen geen duidelijke, toegankelijke manieren hebben om hun landrechten veilig te stellen, verliezen ze daarmee ook de macht om op zinvolle wijze inspraak te hebben in beslissingen die hun toekomst beïnvloeden. Vrijwillige, voorafgaande en geïnformeerde toestemming (FPIC: Free, Prior, and Informed Consent) – een fundamenteel beginsel van het internationaal recht inzake de mensenrechten – ontbreekt nog steeds in veel van de processen rond natuurbehoud.
De rechtsmiddelen moeten realistisch zijn — en effectief
Het rapport herinnert alle belanghebbenden eraan dat mechanismen van juridisch verhaal moeten voldoen aan de effectiviteitscriteria zoals die zijn vastgesteld door de UNGPs: ze moeten legitiem, toegankelijk, voorspelbaar, rechtvaardig en transparant zijn, in overeenstemming met de mensenrechten en gebaseerd op dialoog. In Isiolo wordt hoegenaamd niet aan deze criteria voldaan.
Natuurbehoud mag niet ten koste gaan van de mensenrechten. Bij elk succesverhaal op het gebied van biodiversiteit of klimaatverandering moeten we ons afvragen: tegen welke menselijke kosten?
Aanbevelingen voor verandering
Om deze trends te keren, roepen ASF en FIDH dringend op tot actie:
- Steun de registratie van gemeenschapsgronden onder de Keniaanse Community Land Act en investeer in bewustwordingscampagnes om geïnformeerde en rechtvaardige besluitvorming mogelijk te maken.
- Maak gemeenschappen bewust van bestaande juridische en niet-juridische klachtenmechanismen
- Eis van alle actoren op het gebied van natuurbehoud, inclusief donoren een particuliere exploitanten, dat zij due diligence toepassen op het gebied van mensenrechten – niet alleen bij de start van projecten, maar gedurende de hele uitvoering ervan.
- Zorg voor effectieve lokale klachtenmechanismen waar de gemeenschappen vertrouwen in hebben – toegankelijk, transparant en reactief.
- Bescherm de civiele ruimte door een halt toe te roepen aan intimidatie en pesterijen van mensenrechtenverdedigers en gemeenschapsleiders.
- Maak strikte naleving van mensenrechtennormen en de UNGPs een voorwaarde voor donorsteun. Publieke en particuliere fondsen mogen geen corrupte of ondoorzichtige bestuursmodellen versterken.
Een gedeelde verantwoordelijkheid
Op basis van een grondige literatuurstudie en uitgebreid veldwerk in Isiolo County, met onder andere interviews met leden van de gemeenschap, lokale leiders, overheidsfunctionarissen en natuurbehoudsvertegenwoordigers, maakt dit rapport duidelijk dat verantwoordingsplicht een verantwoordelijkheid is van meerdere belanghebbenden. Staten moeten hun constitutionele en internationale verplichtingen nakomen. Natuurbehoudsorganisaties en particuliere exploitanten moeten de rechten van inheemse en lokale gemeenschappen respecteren. Donorsteun moet afhankelijk worden gemaakt van het naleven van mensenrechtenverplichtingen en de UNGPs. Publieke en particuliere fondsen mogen nooit corrupte of ondoorzichtige bestuursmodellen versterken.
Toegang tot rechtsmiddelen is een mensenrecht. Het is tijd om het ook als zodanig te behandelen.
