Dit artikel komt uit het jaarverslag 2023 van ASF.
Door zijn geografische ligging en de nabijheid van de Europese kust werd Tunesië lange tijd beschouwd als een belangrijk doorgangsland voor migranten uit Subsaha-Afrika. De verscherpte veiligheidsmaatregelen en de militarisering van de grenzen van de Europese Unie, evenals het beleid om grenzen te externaliseren, hebben er echter toe geleid dat Tunesië een vestigingsland is geworden voor veel mensen die onderweg zijn.
In een context waarin Tunesië niet beschikt over een nationale migratiestrategie of een adequaat wetgevend kader dat voldoet aan de internationale asielnormen, worden migranten, vluchtelingen en asielzoekers geconfronteerd met een zorgwekkend juridisch vacuüm. Dit gebrek aan overheidsbeleid, in combinatie met een extreem repressief wettelijk kader en een ongekende toename van discriminerende en xenofobe uitingen, hebben bijgedragen aan het ontstaan van een grote crisis die heeft geleid tot een explosie van mensenrechtenschendingen tegen migranten in 2023.
Aanzetten tot haat tegen mensen onderweg : racisme en vreemdelingenhaat op klaarlichte dag
Na een maandenlange campagne van oproepen tot haat en geweld op sociale netwerken hield de president van de republiek op 21 februari 2023 een toespraak tijdens een vergadering van de Nationale Veiligheidsraad, waarin hij racistische en xenofobe retoriek onderschreef en migratie in verband bracht met een complot om de demografische samenstelling van het land te veranderen en de Arabisch-islamitische identiteit te bedreigen. Er werd ook een verband gelegd tussen de aanwezigheid van migranten uit subsahara-landen en de stijgende misdaadcijfers in Tunesië, wat leidde tot een golf van xenofoob geweld tegen migranten uit die landen, evenals arrestaties door de politie en massale uitzettingen.
Als gevolg van deze campagne zijn honderden mensen op straat beland, uit hun huizen en arbeidsplaats verdreven en gedwongen om terug te keren naar hun land van herkomst onder het voorwendsel van een zogenaamde vrijwillige terugkeer. Er zijn verschillende gevallen van ontvoering, openbare lynchpartijen en verkrachting geregistreerd.
De advocaten en partners van ASF hebben een aantal alarmerende vaststellingen gedaan over de behandeling van migranten tijdens deze crisis: controles op basis van het uiterlijk, arrestaties in de openbare ruimte op basis van discriminerende criteria zoals huidskleur, interpellaties in politiebureaus zelfs voor migranten die legaal op het grondgebied verblijven, arrestaties op het werk of tijdens razzia’s in wijken met een grote migrantenbevolking. Bovendien hebben de advocaten van ASF gewezen op procedurele gebreken tijdens de hechtenis door de politie, in het bijzonder de afwezigheid van een vertaler, het gebruik van identieke verhoorverslagen voor verschillende situaties, en het niet uitvoeren van het verplichte medische onderzoek voor bepaalde migranten die gewond zijn of lijden aan gezondheidsproblemen. Deze praktijken doen ernstige twijfels rijzen over de eerbiediging van de grondrechten van migranten en de fairness van gerechtelijke procedures.
Begin juli 2023 brak er een tweede crisis uit, dit keer rond de regio Sfax. Honderden mensen, waaronder zwangere vrouwen en jonge kinderen, werden door de Tunesische autoriteiten opgesloten in een woestijngebied onder militaire controle, de zogenaamde bufferzone langs de Tunesisch-Libische grens. Ze moesten meerdere dagen doorkomen zonder toegang tot water, voedsel of medische zorg, onder een brandende zon met temperaturen tot tegen 47°C, waarbij geen enkele vereniging of activist of zelfs maar buurtbewoners van de grenszone hen te hulp konden komen vanwege het toegangsverbod dat de autoriteiten hadden ingesteld.
De interventie van ASF:
1- Doorverwijzingsmechanisme en rechtsbijstand:
In het kader van het Promitad-project heeft Advocaten Zonder Grenzen in totaal 179 juridische consultaties georganiseerd voor migranten en Tunesiërs in kwetsbare situaties. Deze inclusieve aanpak toont het engagement van ASF om de rechten te beschermen en de toegang tot het gerecht te bevorderen voor iedereen, ongeacht afkomst of statuut.
Sinds het begin van de crisis in februari 2023 heeft ASF verenigingen, activisten en militanten een verwijzingsmechanisme ter beschikking gesteld zodat zij snel mensenrechtenschendingen waarvan migranten het slachtoffer zijn, kunnen melden en zo ASF in staat stellen om snel en doeltreffend haar rechtshulpsysteem in te zetten.
In het kader van dit initiatief werd een verwijzings- en oriëntatiecel opgericht, in samenwerking met onze partners van het Promitad-project en daarbuiten. Er werden centrale punten ingericht om telefonische vragen te behandelen en juridische en sociale behoeften te identificeren, met name op het gebied van huisvesting. Vervolgens zorgt een pool van advocaten, verspreid over verschillende regio’s van het land, voor juridische ondersteuning. Meer dan 20 advocaten zijn met spoed gemobiliseerd en ingezet om migranten die tijdens deze ongekende crisis willekeurig zijn gearresteerd en het slachtoffer zijn geworden van ernstige mensenrechtenschendingen, effectief te ondersteunen.
Dankzij het monitoringmechanisme dat ASF heeft opgezet, konden we meer dan 900 arrestaties van migranten registreren en documenteren in verschillende regio’s, waaronder Groot-Tunis, Sfax, Sousse, Médenine, Le Kef, Kasserine en Bizerte, tijdens de crisis van februari en maart 2023.
De crisis van juli 2023:
Tijdens de crisis van juli 2023 heeft ASF nauw samengewerkt met haar partners in de regio van Sfax en Médenine, in het bijzonder met de vereniging Tunisie Terre d’Asile, Médecins du Monde, de nationale en regionale kantoren van de Tunesische Liga voor de Verdediging van de Mensenrechten (LTDH) en het kantoor van de Tunesische Vereniging van Democratische Vrouwen (ATFD).
De pool van ASF-advocaten ingezet in Sfax heeft essentiële noodacties ondernomen voor 33 begunstigden, waaronder juridische consultatiesessies in de structuren onder de autoriteit van het Ministerie van Sociale Zaken, 10 begeleidingen tijdens het vooronderzoek (waaronder 7 in gevallen van agressie tegen migranten), 5 juridische assistenties voor een groot aantal migranten voor de rechtbank van eerste aanleg van Sfax, en 6 vertegenwoordigingen voor de kantonale rechtbank. De advocaten van ASF hebben, in samenwerking met de regionale afdelingen van LTDH, ook verschillende gevangenissen bezocht om de gedetineerde migranten te identificeren die door hun familie als vermist waren opgegeven.
ASF schat dat ongeveer 350 migranten werden vastgehouden in de civiele gevangenis van Sfax na een golf van arrestaties tijdens de crisis van juli. Ze werden vervolgd voor illegale binnenkomst en illegaal verblijf.
2- Coördinatievergaderingen en uitwisseling van beste praktijken:
Om een optimale, gecoördineerde en multisectorale opvang van migranten te bevorderen, organiseerde ASF tijdens de twee crisissen uitwisselings- en coördinatievergaderingen met de belangrijkste actoren die betrokken zijn bij de bescherming van migranten in Tunesië en met maatschappelijke partnerorganisaties. Het doel van deze ontmoetingen was het vinden van praktische oplossingen om doeltreffend en snel te reageren op deze humanitaire crisis.
Tegelijkertijd werden er vergaderingen gehouden om de beste praktijken te analyseren, met de deelname van advocaten uit de pool van ASF en advocaten van andere organisaties, om de uitdagingen te bespreken die werden ondervonden in de juridische en gerechtelijke behandeling van migranten tijdens de eerste crisis, en de procedurele gebreken die werden vastgesteld, om te zorgen voor een effectievere verdedigingsstrategie en ondersteuning die is aangepast aan de juridische pesterijen en schendingen waarvan zij het slachtoffer zijn.
3-Klachten ingediend bij CERD
ASF heeft ook het initiatief genomen om een klacht in te dienen bij het Comité van de Verenigde Naties voor de uitbanning van rassendiscriminatie (CERD), in coördinatie met het Bureau van de Hoge Commissaris van de Verenigde Naties voor de Mensenrechten (OHCHR), betreffende “schendingen van de rechten van migranten in Tunesië en discriminerende acties tegen hen”. De klacht werd verzonden op 24 februari 2023 en bijgewerkt op 13 maart en 11 juli 2023.
Naar aanleiding van de eerste klacht gaf CERD op 31 maart 2024 een verklaring uit over haatzaaien tegen Subsahara migranten in Tunesië, waardoor een procedure voor vroegtijdige waarschuwing en dringende actie in gang werd gezet. De verklaring bevat een aantal verzoeken aan de Tunesische autoriteiten, met name om ervoor te zorgen dat de internationale verplichtingen op het gebied van mensenrechten daadwerkelijk worden nageleefd, om onmiddellijk een einde te maken aan de collectieve arrestaties en opsluitingen van migranten, om degenen die willekeurig worden vastgehouden (in het bijzonder vrouwen en kinderen) onverwijld vrij te laten, om migranten in staat te stellen asiel aan te vragen, om een nationaal mechanisme in te stellen voor het bepalen van de vluchtelingenstatus en om het beginsel van non-refoulement te respecteren.
