Bangui, 2 oktober 2017 – De meeste mensen in de Centraal-Afrikaanse Republiek, vooral de jongsten, bezitten geen geboorteakte en bestaan dus niet in de ogen van de overheid. Wat is de oorzaak van deze gebrekkige registratie? Welke obstakels staan toegang tot de burgerlijke stand in de weg? Wat zijn de gevolgen ervan? ASF heeft Thierry Vircoulon, Centraal-Afrikaspecialist, de opdracht gegeven om een studie uit te voeren die moet toelaten om de problematiek beter te begrijpen en oplossingen voor te stellen. In dit interview heeft hij het over zijn belangrijkste conclusies.
- Het percentage geboorteaangiftes in de Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR) is een van de laagste op het Afrikaanse continent. Wat verklaart deze situatie?
Thierry Vircoulon: Het hebben van een geboorteakte is eerder de uitzondering dan de regel onder de Centraal-Afrikaanse jeugd. De voornaamste oorzaak is de verarming van zowel de overheid als de bevolking. Wegens de progressieve aftakeling van de Centraal-Afrikaanse overheid sinds de jaren ’90 heeft er een waar proces van “ont-bestuur” van het land plaatsgevonden. De administraties hebben de financiële middelen niet meer om de bevolking in de provincies te besturen en om hen van basisdiensten te voorzien. De aflevering van administratieve akten heeft deze tendens gevolgd. De verarming van de bevolking, die moet betalen voor de administratieve akten hoewel ze zelf steeds armer wordt, komt hier nog eens bij. Zelfs lagere notabelen zoals de wijkburgemeesters registreren hun kinderen niet altijd, vanwege een gebrek aan geld. Voor families in bescheiden levensomstandigheden is de prijs van een geboorteakte te hoog. Moeders moeten soms een afweging maken tussen het kopen van eten en het betalen voor een geboorteakte. Een vicieuze cirkel van “ont-besturen” van de bevolking ontstaat: de administratie moet voor deze akten en documenten laten betalen want ze heeft zelf het geld niet, en omdat de bevolking het geld ook niet heeft, heeft ze steeds minder toegang tot de administratie.
Andere belangrijke redenen die het lage percentages aangiftes verklaren zijn de complexiteit van de procedure, de toegankelijkheid van de gemeentediensten voor de rurale bevolking, en een capaciteitsgebrek van bepaalde gemeentes.
- In de studie legt u uit dat kinderen zonder geboorteakte ondanks alles toch toegang hebben tot school. Welke zijn de reële gevolgen van het tekort aan geboorteaangiftes op de rechten van de bevolking?
Gelukkig past de administratie haar praktijken aan de lokale realiteit aan en getuigt ze van flexibiliteit bij de toepassing van de wetten en reglementen. Zo verzetten schooldirecteuren zich niet tegen de inschrijving van kinderen zonder geboorteakte, omdat de meerderheid van de kinderen er geen heeft. Het probleem komt later op, bij de inschrijving voor de overgangsexamens (om van de lagere school naar het college over te gaan, van het college naar het lyceum en voor het baccalaureaat). De geboorteakte wordt gevraagd tijdens deze procedures. Er geen hebben kan een obstakel vormen en leidt tot praktijken van corruptie, fraude (valse documenten), etc.
- De mobiele zittingen, door ASF ondersteund om vonnissen uit te spreken die gelden als geboorteakte, zijn succesvol bij de bevolking. Wat verklaart deze grote vraag?
Het is paradoxaal: de jongeren hebben zelden een geboorteakte maar ze willen er allemaal een. Deze vraag weerspiegelt een algemene vraag naar identiteitsdocumenten in de Centraal-Afrikaanse Republiek. Als gevolg van de crisis hebben talrijke mensen hun papieren verloren, inclusief hun geboorteaktes. Dit fenomeen is sterk aanwezig in Bangui, waar sommige wijken vernield werden en waar grote volksverhuizingen hebben plaatsgevonden. De archieven van de burgerlijke stand werden in sommige gemeentes vernietigd, de wedersamenstelling van de akten van de burgerlijke stand duurt lang en is lastig en de regering levert geen identiteitskaarten meer af sinds 2013. Bovendien zien alle families die geïnterviewd werden voor deze studie het administratieve en sociale nut van een geboorteakte (met name het kunnen bewijzen van familiale en afstammingsbanden). De voornaamste motieven waarom families een geboorteakte willen, zijn de schoolinschrijving en de persoonlijke administratieve erkenning. De bevolking weet ook dat het niet hebben van papieren een obstakel vormt om rond te reizen in het land vanwege de ontelbare versperringen die onderweg door veiligheidstroepen worden opgeworpen.
- Zijn de Centraal-Afrikaanse autoriteiten voldoende bewust van de tekortkomingen bij de burgerlijke stand, en zijn ze bereid om er iets aan te doen?
De overgangsregering heeft beslist om geboorteaktes gratis af te leveren voor kinderen die geboren zijn tijdens het conflict, maar deze beslissing werd niet gerespecteerd door de gemeentes die gewoon waren geraakt aan de opbrengsten terwijl ze onvoldoende werkingsmiddelen ontvangen van de regering. Het “gratisbeleid” werd dus niet toegepast. Dat is problematisch. Echter, omdat talrijke jongeren hun geboorteakte niet hebben, tonen de publieke autoriteiten zich tolerant en aanvaarden ze vervangdocumenten, zoals bijvoorbeeld documenten waaruit de schoolinschrijving blijkt. Dit probleem behoort niet tot de prioriteiten van de regering, die geconfronteerd wordt met uitdagingen op het vlak van veiligheid en humanitaire urgenties. Een nieuwe registratie van de bevolking zal pas plaats kunnen vinden van zodra de gemeentelijke administraties beter functioneren en van zodra het probleem van de kost van administratieve documenten opgelost is.
- Welke concrete pistes hebt u geïdentificeerd om een betere registratie van geboortes te garanderen?
De eenvoudigste maatregel maar ook de meest radicale zou zijn om geboorteaktes gratis af te leveren. Om de eerdergenoemde redenen werd dit reeds gedaan – zonder enig succes. Het financiële aspect van de relaties tussen de gemeentebesturen/rechtbanken en de regering zou moeten worden herzien, en positieve financiële incentives voor de verschillende actoren zouden moeten worden gecreëerd. Deze organisationele hervorming is momenteel onmogelijk. De belangrijkste voorgestelde maatregel is dus de verlenging van de wettelijke termijn om pasgeborenen aan te geven van één maand (huidige wettelijke termijn) tot zes maanden. Dit zou een indirecte manier zijn om de aangiftekosten te beperken door meer tijd aan de families te gunnen om de juiste stappen te ondernemen, en zo te vermijden dat ze moeten betalen voor een vervangend vonnis. Een andere maatregel houdt in dat procedures bij ziekenhuizen vereenvoudigd worden en dat bevallen vrouwen niet meermaals moeten terugkeren naar het ziekenhuis om de geboorteakte te verkrijgen.
- Welke rol kunnen internationale actoren spelen?
Het subsidiëren van de verstrekking van geboorteaktes is geen prioriteit en ook geen duurzame oplossing. Internationale actoren zouden deze vraag op de agenda van de administratieve heropbouw moeten zetten, en zouden samen met de Centraal-Afrikaanse autoriteiten moeten nadenken over een duurzame oplossing. Deze houdt absoluut een verandering in van de financiële relaties tussen de regering en de gemeentebesturen en rechtbanken, en een verandering van de regelgeving.
***
De studie Etat civil en République centrafricaine: enjeux et pratiques (Burgerlijke stand in de Centraal-Afrikaanse Republiek: uitdagingen en praktijken) werd verricht in het kader van het project “Amélioration de l’accès à la justice pour les personnes en situation de vulnérabilité” (Verbetering van de toegang tot justitie voor personen in een situatie van kwetsbaarheid), uitgevoerd door ASF in de CAR sinds 2015, met de steun van het Franse ministerie van buitenlandse zaken.
