Het jaarverslag van AdZG is beschikbaar

Het team van Advocaten Zonder Grenzen is verheugd u haar laatste jaarverslag voor te stellen.

We hebben een lange weg afgelegd sinds AdZG in 1992 werd opgericht door een groep Belgische advocaten. In die 30 jaar tijd hebben honderden mensen bijgedragen om de vereniging te maken tot wat ze vandaag is: een militante organisatie, actief in een tiental landen, die stijdt tegen onrecht, ijvert voor een rechtsstaat gebaseerd op mensenrechten en voor een betere toegang tot het gerecht, dit alles in nauwe samenwerking met talrijke nationale en internationale actoren.

Deze ervaring, de lokale verankering van onze acties en de sterke banden die we hebben gesmeed met mensenrechtenverdedigers uit alle hoeken van de wereld, geven ons de kracht om impactvolle acties te blijven opzetten ten dienste van bevolkingsgroepen in kwetsbare situaties (vrouwen, kinderen, de LGBTQI+-gemeenschap, etnische minderheden, mensen in detentie, mensen in migratiesituaties, enz.)

Maar de uitdagingen zijn talrijk. Overal ter wereld worden middenveldorganisaties en mensenrechtenverdedigers geconfronteerd met zorgwekkende ontwikkelingen en trends: de opkomst van autoritaire regimes, de inkrimping van de burgerlijke ruimte, het groeiende wantrouwen van het publiek in instellingen, toegenomen sociale spanningen, enzovoort.

Mensenrechtenverdedigers werken in een context die hen steeds vijandiger gezind is. De begrippen mensenrechten en rechtsstaat zelf worden in twijfel getrokken. Activisten, advocaten en journalisten die opkomen voor de fundamentele rechten van kwetsbare bevolkingsgroepen worden steeds vaker systematisch het doelwit van onliberaal repressief beleid.

Elke bladzijde van dit rapport getuigt van de kracht van de vlam die degenen drijft die zich inzetten voor de verdediging van de mensenrechten in het hart van onze samenlevingen, met gevaar en risico voor hun eigen vrijheid. Dit verslag is een eerbetoon aan ieder van hen.

ExPEERience Talk #9 – Digitaal voor slachtoffers en gerechtigheid: het Back-up project van de organisatie We are NOT Weapons of War, gepresenteerd door Céline Bardet

  • Wanneer? Donderdag 4 Mei 2023, 1pm (Brussel)
  • Online (Big Blue Button)
  • Taal van de presentatie: Frans

Voor deze 9de ExPEERience Talk verwelkomen we Céline Bardet, oprichtster van de organisatie We are NOT Weapons of War (WWOW) die zich inzet voor de bestrijding van seksueel geweld in conflicten, in het bijzonder tegen verkrachting als oorlogswapen. Zij zal spreken over het belang van – met name juridische – ondersteuning van slachtoffers, maar ook van bewustmaking en belangenbehartiging op mondiaal niveau.

Tijdens deze Talk zal Céline Bardet het ontwikkelingsproces presenteren van het Back Up project, dat in 2018 door WWOW is gelanceerd. Dit project wil de drie grote uitdagingen van verkrachting in oorlogscontexten aankaarten: het onvermogen van slachtoffers om toegang te krijgen tot passende diensten; het gebrek aan coördinatie van de betrokken professionals; en het gebrek aan betrouwbare gegevens over de omvang van seksueel geweld in conflicten. Back Up is een digitale app, toegankelijk op mobiele telefoons, versleuteld en beveiligd, waarmee slachtoffers aangifte kunnen doen en bewijsmateriaal kunnen doorgeven, en betrokken professionals hun diensten beter kunnen coördineren. Na een eerste proeffase wordt Back Up nu ingezet in verschillende landen, waaronder Oekraïne en de Democratische Republiek Congo.

Tijdens deze Talk wordt het ontstaan van het Back Up project gepresenteerd, evenals de ontwikkeling en de werking van de digitale dienst. Welk proces werd gevolgd om er een instrument van te maken dat het best beantwoordt aan de reële behoeften van de slachtoffers en dat gemakkelijk door iedereen kan worden gebruikt, zelfs in de meest fragiele contexten? Hoe kan de veiligheid van de verzamelde gegevens en van de slachtoffers die zich melden, worden gewaarborgd? Hoe kunnen de lokale partners en de slachtoffers zich het instrument in oorlogssituaties eigen maken? Céline Bardet bespreekt de ontwikkelingsmethodologie en de reikwijdte van dit digitale project, dat niet alleen ten dienste staat van de slachtoffers, maar ook van het verzamelen van bewijsmateriaal en gegevens en, uiteindelijk, van belangenbehartiging tegen seksueel geweld in conflicten.

Rechtsklinieken ter ondersteuning van de toegang tot de rechtspraak in tijden van pandemie

Over de hele wereld heeft de pandemie mensen verder weggeduwd van de rechtspraak. In Marokko doet ASF sinds enkele jaren een beroep op rechtsklinieken, opgezet aan de universiteiten, om de toegang te bevorderen, in het bijzonder voor mensen in kwetsbare situaties. Onder toezicht van docenten en juristen verlenen de studenten juridische diensten aan de bevolking.

Tijdens de pandemie hebben deze organisaties ASF en de partners in staat gesteld om het contact met de justitiabelen te behouden, en in het bijzonder met één van de belangrijkste doelgroepen: de vrouwen die het slachtoffer zijn van geweld. Een van de averechtse effecten van de lockdown die opgelegd werd om de verspreiding van het virus tegen te gaan, was de daaruit voortvloeiende toename van het aantal meldingen van huiselijk geweld. De onmogelijkheid om zich te verplaatsen en de sluiting van bepaalde overheidsdiensten hebben de slachtoffers van huiselijk geweld de gebruikelijke zorgstelsels ontnomen.

In reactie daarop is de rechtskliniek doorgegaan met het verstrekken van juridisch advies en begeleiding via telefonische consulten en Whatsapp. Door rekening te houden met de gebruikspatronen van de gebruikers, kon ASF contact houden met de vrouwelijke slachtoffers om hen ook tijdens de lockdown te begeleiden.

De pandemie vormde ook een uitdaging voor de organisatie van de rechtsklinieken. De verplaatsingen naar de gevangenissen en vluchthuizen waren beperkt, evenals de toegang tot de gebouwen van de rechtskliniek. Om deze situatie op te vangen, boden vier vrouwelijke advocaten via verschillende digitale platformen (Zoom en Whatsapp) aan om de oproepen van de justitiabelen te ontvangen en in te gaan op hun behoefte aan juridisch advies en begeleiding.

De coaching- en capaciteitsopbouwsessies online voor studenten waren een groot succes. Ondanks enkele initiële aanpassingsmoeilijkheden konden de studenten, ondersteund door advocaten, klachten in ontvangst nemen en slachtoffers doorverwijzen.

De rechtsklinieken organiseerden ook fictieve processen via Zoom, om studenten voor te bereiden op de digitalisering van de strafrechtsketen (en met name op processen op afstand). Dankzij deze activiteit kon ASF anticiperen op de toekomstige uitdagingen van de transformatie.

Gendergerelateerd geweld bestrijden in Myanmar: het perspectief van een pro bono advocaat

Myanmar, 28 maart 2018 – In Myanmar is gendergerelateerd geweld een sociaal en economisch probleem waartegen het nationale strafrechtsysteem daadkrachtig moet optreden. In samenwerking met ActionAid International levert ASF technische expertise en begeleiding om de rechtstoegang te verbeteren voor slachtoffers van gendergerelateerd geweld. Lionel Blackman, lid van het International Legal Network van ASF, bood als vrijwilliger zijn diensten aan voor dit project. Hij deelde zijn ervaringen met ons.Hoewel velen het nog hebben over ‘huiselijk geweld’, is gendergerelateerd geweld een veel breder begrip: het beperkt zich niet enkel tot misbruik thuis, maar beslaat bijvoorbeeld ook intimidatie op het werk en seksuele aanranding door vreemden in publieke plaatsen,” zegt Lionel Blackman (zie foto). Tijdens zijn missie van drie weken in Myanmar, merkte hij de inefficiëntie van het lokale justitiesysteem op om rechtsbijstand te verstrekken aan de slachtoffers van gendergerelateerd geweld: “In Myanmar is het noodnummer om de politie te bellen in vele gebieden en op vele manieren niet geschikt. Er bestaat geen duidelijk gedefinieerde of geïntegreerde overheidsdienst die steun biedt aan de slachtoffers. Het strafrechtsysteem beschikt niet over adequate middelen om klachten te behandelen die minder ernstig zijn (of om klachten tout court te behandelen, volgens sommigen).” Tegen deze achtergrond en vanwege de geldende culturele normen volgens dewelke mannen meer waard zijn dan vrouwen, hebben vele ngo’s zich ingezet om steun te verlenen aan de slachtoffers van gendergerelateerd geweld. “Om de diensten van ngo’s en andere dienstenverleners zoals advocaten en gezondheidswerkers beter te coördineren, heeft ASF in samenwerking met ActionAid International een project geïnitieerd om adviesdoorverwijzingsnetwerken op te zetten in de gemeente Hlaingtharyar in Yangon en in de staat Mon,” legt Lionel Blackman uit. Als vooraanstaand advocaat en directeur van de Solicitors International Human Rights Group was zijn juridische expertise inzake strafrecht en internationale mensenrechten ontzettend nuttig voor het project. Zijn vaardigheden in het opzetten van databases waren ook erg waardevol: “Praktisch gezien zou dit wel eens het nuttigst kunnen zijn geweest om de mechanismen te verbeteren van hoe we als netwerk werken.” Lionel zei ook dat zijn opdracht duidelijk een succes is voor ASF. Hij heeft hoop voor een vruchtbare samenwerking in de toekomst: “Onze Myanmarese partners waren erg prettig om mee samen te werken. Ze namen advies ter harte en waren bereid om vragen te stellen, te leren en te delen. Er valt nog van alles te doen om voortgang te maken met het opzetten van de adviesdoorverwijzingsnetwerken in onze interventiegebieden – maar voortgang hebben we wel al geboekt. In Myanmar zijn vele generaties onder een controlerend en repressief regime van initiatief verstoken gebleven. Buitenlandse actoren moeten er dus vermijden om de controle over te nemen..” Ook vond Lionel de hele ervaring erg bevredigend: “Het geeft veel voldoening om als vrijwilliger aan zo’n project bij te dragen, zeker in een land als Myanmar waar het justitiesysteem nog heel veel te wensen overlaat.
Het ILN, dat gelanceerd werd in 2010, brengt vandaag van over de hele wereld juridische professionals samen die de internationale programma’s van ASF en haar veldmissies willen ondersteunen.

ASF in DR Congo: vijftien jaar engagement

Kinshasa, 13 maart 2017 – Het is bijna dag op dag vijftien jaar geleden dat ASF haar eerste kantoor opende in Kinshasa en begon te ijveren voor de rechtsstaat in de Democratische Republiek Congo. De organisatie is er vandaag nog altijd actief en zet zich in om de bevolking een degelijke rechtstoegang te garanderen. Sinds die begindagen is er heel wat vooruitgang geboekt! We hebben veel mensen ontmoet, gesprekken gevoerd, energie gebruikt, moeilijkheden overwonnen en projecten waargemaakt. Ter gelegenheid van deze vijftiende verjaardag in Congo willen we alle mensen en organisaties met wie we samenwerken bedanken: balies, advocaten, het maatschappelijk middenveld, technische en financiële partners, burgers … en uiteraard onze eigen teams. Er is veel vooruitgang geboekt, maar er liggen nog veel uitdagingen voor ons: de behoefte aan justitie is sterker dan ooit aanwezig in de Congolese samenleving. We hopen nog lang ons steentje te kunnen bijdragen. Tijd voor een terugblik op de laatste 15 jaar: 2002-2004
  • ASF vestigt zich in DR Congo. 95% van de bevolking heeft geen notie van geschreven recht en formele justitie.
  • Organisatie van een intensief opleidingsprogramma voor magistraten in verschillende provincies en vertaling in de vier officiële inheemse talen van de overgangsgrondwet.
  • Samenwerkingsverband met de bibliotheek en de rechtsfaculteit van Kinshasa.
2004-2005
  • Opening van een eerste wetswinkel in de Kasa Vubu-wijk in Kinshasa in samenwerking met de Association des Femmes Avocates du Congo. Elke maand komen hier 250 mensen langs om duidelijk juridisch advies te krijgen. Dat advies is voor iedereen toegankelijk. Er worden ook bewustmakings- en informatiecampagnes opgezet op markten, aan kerken enz.
  • Organisatie van de eerste mobiele zittingen: de rechtbanken verplaatsen zich om de rechtspraak naar de meest afgelegen gebieden te brengen.
2006-2010
  • ASF organiseert een regionaal project ter bestrijding van foltering.
  • Opvoering van de inspanningen om de cyclus van straffeloosheid van internationale misdaden te doorbreken. ASF biedt onder meer rechtsbijstand aan verdachten en slachtoffers in het kader van de procesvoering rond internationale misdaden in DR Congo en aan slachtoffers voor het Internationaal Strafhof in Den Haag.
2008-2012
  • ASF bindt de strijd aan tegen de straffeloosheid van daders van seksuele misdaden, die in het land op massale schaal worden begaan. Er worden verschillende acties ondernomen om de daders veroordeeld te krijgen: begeleiding van plaatselijke ngo’s, capaciteitsopbouw van advocaten, bewustmaking, juridisch advies en rechtsbijstand aan slachtoffers, studies en publicaties…
  2011-2014
  • ASF treedt op in symbooldossiers waarbij mensenrechtenactivisten worden bedreigd, zoals de zaak Floribert Chebeya of het bedrijf Siforco in Yalisika. ASF spant zich in om de door de betrokkenen als onrechtvaardig ervaren situatie te veranderen en wil door middel van het recht ook de voorwaarden scheppen om de problemen duurzaam aan te pakken.
  • ASF helpt zeven gemeenschappen in Lisala in de Evenaarsprovincie om hun rechten beter te verdedigen tegenover de bosbouwbedrijven.
2012-2016 2016-2017
  • ASF ondersteunt mensenrechtenactivisten en andere spelers uit het maatschappelijk middenveld die deelnemen aan het democratisch debat om hun actieterrein uit te breiden en hun deelname aan het publieke debat tijdens het verkiezingsproces te versterken.
2017-2021
  • ASF blijft zich inzetten voor de bevordering van de rechtstoegang in DR Congo door de deelname van de bevolking aan de preventie en de oplossing van conflicten te bevorderen en door de mechanismen voor de vredesopbouw te versterken.

“The man who mends women”

Tijdens de avondvoorstelling “Justitie & Straffeloosheid”, op donderdag 30 april 2015 in Brussel, zal het publiek kennis kunnen maken met de film “The man who mends women”. Deze documentaire beschrijft de voortdurende strijd van dokter Mukwege tegen het sexueel geweld waarvan duizenden vrouwen het slachtoffer zijn in het oosten van de Democratische Republiek Congo. Jean-Philippe Kot, deskundige in internationaal recht van ASF, licht ons toe over deze ernstige schendingen van de mensenrechten.

Hoe valt het te verklaren dat er zoveel gevallen van sexueel geweld zijn in oost Congo?

Jean-Philippe Kot: Over het algemeen hebben “oorlogspraktijken” een sterke impact op de samenleving en kunnen ze leiden tot een verlies van elke maatschappelijke norm. Er is een correlatie met de gewapende conflicten, maar het is ingewikkelder dan dat omdat de oorzaken van sexueel geweld meervoudig zijn. Tijdens gewapende conflicten wordt sexueel geweld gebruikt als oorlogswapen. In andere gevallen wordt sexueel geweld gepleegd als een vorm van schadeloosstelling in natura of ook als middel om sociale en familiale structuren te vernietigen. De gevallen van “huishoudelijk” sexueel geweld nemen toe. Andere gevallen van sexueel geweld gepleegd buiten conflicten kunnen worden verklaard door verschijnselen van sexuele overvallen, fetisjisme of geloof. Zo denken daders bijvoorbeeld dat de verkrachting van een kind hen rijkdom, genezing of geluk brengt.

Waarom is de toegang tot justitie zo moeilijk voor de slachtoffers van sexueel geweld?

J-P K : Vooreerst is het zo dat de slachtoffers vaak hun rechten niet kennen. Tevens zijn er redenen van veiligheid en afstand tussen de slachtoffers en justitie die meespelen. Bovendien worden de slachtoffers van sexueel geweld soms afgeremd in hun intentie om klacht in te dienen omdat ze vrezen door hun gemeenschap te worden uitgestoten. Het aanvoeren van bewijzen vormt tevens een groot probleem omdat het ontbreken van middelen daartoe vaak flagrant is. Zo beletten bijvoorbeeld het tekort aan geneesheren en aan materieel dat medische protocollen worden opgesteld die het bewijs van sexueel geweld kunnen leveren. Er wordt trouwens zelden onderzoek verricht onmiddellijk na de feiten en de getuigenissen worden soms “in massa” ingezameld. Dit kan soms leiden tot toestanden waarbij niet steeds rekening wordt gehouden met de reële behoeften van de slachtoffers, wat problematisch kan blijken te zijn voor het vervolg van de procedures.

Sommigen pleiten voor de oprichting van speciale internationale en nationale rechtbanken om de van sexueel geweld beschuldigde personen te berechten. Een goed of slecht idee?

J-P K : Dit kan bijdragen tot het regelen van een deel van de problemen op voorwaarde dat deze speciale rechtbanken een functie vervullen die de andere rechtbanken niet vervullen en dat bevoegdheidsconflicten vermeden worden. Deze speciale rechtbanken zijn trouwens vaak tijdelijk van aard. Maar het is vooral belangrijk te zorgen voor de duurzaamheid van het juridisch systeem in Congo. De gerechtshoven en rechtbanken bestaan; hun versterking moet worden voortgezet. Onze ploegen verrichten een werk van lange adem op het terrein. En ondanks alle uitdagingen stellen wij elke dag de moed vast van de verschillende betrokken partijen – slachtoffers, plaatselijke organisaties, advocaten of magistraten – die deelnemen aan de strijd tegen de straffeloosheid en voor de erkenning van de slachtoffers.

ASF is aanwezig in de Democratische Republiek Congo sinds 2002 en voert een reeks projecten uit ter verbetering van de toegang tot het gerecht voor de slachtoffers van internationale misdaden en andere mensenrechtenschendingen.
Inlichtingen voor avondvoorstelling “Justitie & Straffeloosheid”: donderdag 30/04, 20u, Brussel, Vendôme bioscoop, betaling alleen contant. Film in het Frans, Engels en Swahili. Ondertiteld in het Frans en het Nederlands.
Coverfoto: « L’homme qui répare les femmes », een film van Thierry Michel en Colette Braeckman. © Tom Svensson