Deze 11e ExPEERience Talk is gewijd aan de Campagne voor de dekriminalistie van armoede en activisme (‘Campaign for the Decriminalisation of Poverty, Status and Activism’). Verschillende leden van de Campagne zullen de historiek, werking en eerste successen van de Campagne toelichten, evenals de uitdagingen en mogelijkheden bespreken die het netwerken van een brede waaier aan actoren met zich meebrengt om zulks een wereldwijd en systemisch probleem aan te pakken.
Overal ter wereld hebben wetten en politie- en strafrechtpraktijken de neiging om bevolkingsgroepen in kwetsbare of gemarginaliseerde situaties (armen, daklozen, LGBTQI+-personen, sekswerkers, migranten, etc.) onevenredig te controleren, te arresteren en op te sluiten. Kleine overtredingen zoals bedelen, openbare ordeverstoring, drugsgebruik, landloperij… worden tegen deze mensen gebruikt met als enige doel om datgene wat ze vertegenwoordigen in de maatschappij te criminaliseren in plaats van de overtredingen die ze hebben begaan. In veel landen is er ook een vernauwing van de civiele ruimte en het gebruik van het strafrecht om activisme en afwijkende meningen de kop in te drukken. Deze fenomenen zijn diep geworteld in de wetgevingen, instellingen en praktijken van staten over de hele wereld.
Tijdens deze ExPEERience Talk zullen sprekers van verschillende lid organisaties van de Campagne de zeer reële gevolgen van deze repressieve wetten en praktijken voor het maatschappelijk middenveld en het grote publiek illustreren. Ze zullen het ook hebben over de verschillende acties die in het kader van de campagne worden ondernomen: gezamenlijk onderzoek, rechtszaken en lobbyen bij nationale en internationale instellingen.
Tot nu toe wordt de Campagne gesteund door zo’n vijftig maatschappelijke organisaties uit verscheidene landen. Het objectief is om de voorwaarden te scheppen voor een wereldwijde verandering in strafrechtelijke en sociale wetgevingen, beleid en praktijken via de mobilisatie van een transnationale en multisectoriële strategie.
Speakers
Khayem Chemli – Head of advocacy at ASF – Euromed region (moderator)
Soheila Comninos – Senior program manager at Open Society Foundations
Arnaud Dandoy – Research & Learning Manager at ASF – Euromed region
De volgende ExPEERience Talk (webinar) georganiseerd door AdZG en haar Justice ExPEERience netwerk zal het thema van de campagne behandelen. Het vindt plaats op donderdag 5 oktober 2023 om 12u (Tunis) – 13u (Brussel). Inschrijven kan nu, deelname is gratis.
De Campagne voor de Decriminalisering van Armoede, Status en Activisme, gelanceerd in Afrika, Zuid-Azië, Noord-Amerika en het Caribische gebied, wordt gedragen door een coalitie van middenveldorganisaties die oproepen tot de herziening en intrekking van wetten die mensen treffen vanwege hun (sociale, politieke of economische) status of hun activisme.
In veel landen zijn de strafprocedure, het wetboek van strafrecht en de ordehandhaving nog steeds een afspiegeling van een koloniale erfenis. Strafbare feiten uit het koloniale tijdperk, zoals landloperij, bedelen of ordeverstoring, worden vaak gebruikt tegen de meest kwetsbaren (daklozen, mensen met een handicap, drugsgebruikers, LGBTIQ+, sekswerkers, migranten, etc.), met als enige doel het criminaliseren van wat zij vertegenwoordigen in de samenleving in plaats van de strafbare feiten die ze hebben gepleegd.
Tegelijkertijd wordt in verschillende van deze landen het strafrecht gebruikt om activisme en afwijkende meningen de kop in te drukken. Opruiingswetten die dateren uit de koloniale tijd en recentere wetten i.v.m. de openbare orde zijn bijvoorbeeld alomtegenwoordige instrumenten die door staten worden ingezet om protest de kop in te drukken en de vrijheid van meningsuiting te beperken. Staten gebruiken het veiligheidsapparaat, het rechtssysteem en detentie tegen individuen en groepen die geen gevaar vormen voor de veiligheid van burgers, maar eerder om de status quo en de privileges van een minderheid te handhaven.
Dit machtsmisbruik heeft een grote impact op de mensenrechten en uit zich in discriminatie, het gebruik van dodelijk geweld, foltering, willekeurige en buitensporige opsluiting, buitenproportionele straffen en onmenselijke detentieomstandigheden. Deze situatie wordt nog verergerd door een combinatie van verschillende vormen van onderdrukking op basis van geslacht, leeftijd, handicap, ras, etnische afkomst, nationaliteit en/of sociale klasse van mensen die al gemarginaliseerd zijn. De bevolkingsgroepen die het zwaarst getroffen worden door deze criminalisering van status, armoede en activisme zijn ook de bevolkingsgroepen die het zwaarst getroffen worden door fenomenen als overbevolking in de gevangenissen, voorlopige hechtenis, verlies van gezinsinkomen, verlies van werk, enz.
In 2021 behaalde de campagne, die advocaten, juristen, leden van de rechterlijke macht, activisten en deskundigen van meer dan 50 organisaties samenbrengt, een aantal belangrijke overwinningen, waaronder baanbrekende processen tegen verschillende wetten voor nationale rechtbanken in Afrika. Hiertoe behoren de goedkeuring van de beginselen over de decriminalisering van kleine vergrijpen door de Afrikaanse Commissie voor de rechten van mensen en volken en de bepaling door het Pan-Afrikaanse Parlement in 2019 van richtlijnen voor een normatieve/modelwet inzake politiewerk.
De campagne is daarom een echte kans voor een wereldwijde verandering in strafrecht en sociale wetten, beleid en praktijken. Voor het eerst richt het maatschappelijk middenveld zich op de gemeenschappelijke disfuncties van het strafrechtsysteem en legt het onder andere verbanden tussen koloniale strafwetgeving en de criminalisering van armoede, in een wereldwijde context van krimpende burgerlijke ruimte.
Tot op vandaag werd de campagne georganiseerd door verschillende comités: een globaal comité, waarvan ASF lid is, en thematische en geografische subgroepen om een grotere representativiteit van de stakeholders en een grotere impact te garanderen.
Advocaten Zonder Grenzen is lid van de coördinerende comités van respectievelijk de subgroepen Francofonie en Noord-Afrika. Deze opbouw is bedoeld om de onderzoeksdoelstellingen, prioriteiten en doelstellingen van de campagne op het gebied van belangenbehartiging en bewustmaking verder te versterken.
Ter gelegenheid van de 18de edite van de Sommet de la Francophonie, gehouden in Djerba op 19 en 20 november 2022, organiseerden ASF en haar partners binnen de Tunesische coalitie gelijktijdig een evenement in Djerba voor de decriminalisering van kleine vergrijpen en armoede, waarbij eisen werden gesteld aan de Organisation Internationale de la Francophonie (OIF), vervat in een openbaar document getiteld de “Déclaration de Djerba“. De ondertekenaars zijn van mening dat de OIF een centrale rol zou kunnen en moeten spelen in het bevorderen van de waarden van de mensenrechten, en het decriminaliseren van kleine vergrijpen zou moeten promoten. Deze kleine vergrijpen zijn niet alleen discriminerend van aard, maar zorgen ook voor meer overbevolking in de gevangenissen waardoor vervolgens de onmenselijke en vernederende detentieomstandigheden verergeren.
De Franstalige subgroep, waarvan ASF lid is, startte in maart 2023 met een reeks interne overlegvergaderingen. Deze zouden moeten leiden tot het opstellen van een charter dat de gemeenschappelijke visie en doelstellingen van de leden zal samenbrengen. Dit charter zal vervolgens als basis dienen voor een belangenbehartigingsstrategie bij invloedrijke actoren zoals de Europese Unie en haar lidstaten, de Afrikaanse Unie en haar lidstaten, de verschillende Europese instellingen die verantwoordelijk zijn voor het samenwerkingsbeleid en de instellingen en mechanismen van de Verenigde Naties.
ASF besliste in 2018 om een regionale hub op te richten in de Euro-mediterrane regio, meer bepaald in Tunis. Hiermee streefden we ernaar om de middelen te bundelen en de acties in de regio te versterken en te harmoniseren. Het vernieuwende van de regionale afdeling is dat men oog heeft voor de historische, economische, politieke en culturele banden die bestaan tussen de twee kusten van de Middellandse Zee, en dat hiermee rekening wordt gehouden om op regionaal niveau een samenhangende en efficiënte actie op te zetten.
De Euromed hub bestaat uit vijf leden en de landendirecteurs voor Marokko en Tunesië. De hub verzamelt en analyseert gegevens uit de praktijk om besluitvormingsprocessen op nationaal en Europees niveau aan te sturen. De hub biedt strategische begeleiding aan de kantoren in de regio en identificeert mogelijkheden voor het ontwikkelen en consolideren van partnerschapsnetwerken op zowel nationaal als regionaal niveau. De hub biedt ook technische ondersteuning aan de landenkantoren op het vlak van financieel beheer en personeelszaken.
Drie bij uitstek transnationale en mondiale kwesties, die op hun eigen manier de betrekkingen tussen de twee kusten van de Middellandse Zee bepalen, werden geïdentificeerd als thematische prioriteiten voor de regio:
a) Migratie: alle landen ten zuiden van de Middellandse Zee zijn herkomst- (Tunesië, Marokko) en doorreislanden (Algerije, Libië) van migranten. Aan Europese zijde neemt migratie een buitensporige plaats in het publieke debat in en het beleid van de Europese Unie en haar lidstaten schendt de grondrechten van migranten.
b) Vrijheden en veiligheid: de strijd tegen terrorisme en gewelddadig extremisme kan leiden tot overheidsbeleid dat de vrijheden en de burgerlijke ruimte beperkt en de democratische transitie en de fundamentele vrijheden van mensen belemmert. Dit geldt zowel ten zuiden als ten noorden van de Middellandse Zee, waar een wildgroei aan uitzonderingen volgens het principe van de rechtsstaat om gezondheids- en veiligheidsredenen een bedreiging vormt voor de “geconsolideerde democratieën” van het Europese continent.
c) Bestrijding van de straffeloosheid van economische spelers: economische belangen houden een systeem van afhankelijkheid in stand van het zuiden ten opzichte van het noorden van het Middellandse Zeegebied. Het gedrag van Europese economische spelers in Afrika heeft een grote invloed op de toename van sociale ongelijkheid en op het milieu, en kan soms een bepalende factor zijn bij conflicten (op lokaal, nationaal en internationaal niveau).
In Morocco, ASF is committed to promoting the protection of human rights in the private sector, in order to contribute to the full achievement of the United Nations’ Sustainable Development Goal 8: Decent Work and Economic Growth.
In partnership with the Rabat Social Studies Institute (RSSI), ASF is working on the issue of corporate social and environmental responsibility (CSER). CSER aims to ensure economic development while protecting the human rights of populations affected by corporate activities. Approaching corporate responsibility from the perspective of human rights, as recognised by international law, provides a legally stable framework likely to prevent human rights violations that could be committed by economic actors.
Morocco has ratified several international conventions relating to respect for human rights and sustainable development. These include the UN Sustainable Development Goals, the UN Guiding Principles on Business and Human Rights, the guiding principles of the Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) and the core labour standards of the International Labour Organisation (ILO).
At national level, Morocco has adopted a series of programmes and strategies for sustainable development and energy transition. The country has drawn up codes of good practice for governance and a new development model that gives a central place to social and environmental considerations. But despite these encouraging initiatives, national and international CSER commitments have yet to be fully implemented.
As in its other countries of operation, ASF seeks to contribute, with its local partners, to promoting compliance with the social and environmental standards in force, whether their origin is the national legislative framework or international law. With this in mind, ASF is organising a series of conferences on “Business and human rights in Morocco” with the RSSI.
The events will bring together a wide range of stakeholders: institutional actors, companies, subsidiaries of multinationals, professional associations, trade unions, journalists, academics and members of civil society. All aspects of CSER will be addressed: the normative dimension, the ethical dimension, the environmental dimension, the social dimension and the participatory dimension, with a focus on the role of civil society and consumer protection.
Om een actie uit te werken in de lijn van haar mandaat en aansluitend bij de specifieke behoeften van de context, steunt ASF op degelijke analyses van de problemen en uitdagingen in de landen waar ze actief is. Verankering in de plaatselijke realiteit is essentieel om over een gecontextualiseerde expertise te beschikken, strategische partnerschappen op lokaal niveau te ontwikkelen en relevante en kwalitatieve acties voor de lokale bevolking op te zetten.
Anderzijds stoppen de problemen die we aanpakken niet aan de grenzen en hebben ze vaak een transnationale dimensie.
Om aan deze vereisten te voldoen, ontwikkelt ASF nu al enkele jaren een regionale aanpak via haar regionale hubs in de Euro-mediterrane regio en in Oost-Afrika met kantoren in respectievelijk Tunis en Kampala.
Deze regionale hubs garanderen de nodige nabijheid voor de begunstigden van de acties en de lokale partners om de aanwezigheid van ASF in de regio te versterken. Ze bevorderen de ontwikkeling van de acties door voort te bouwen op bestaande expertise en netwerken.
De oprichting van deze hubs maakt ook deel uit van het decentralisatieproces van de organisatie. Een van hun functies is het versterken van de strategische dialoog tussen de verschillende kantoren en ervoor te zorgen dat het perspectief, de ervaringen en de expertise die op lokaal niveau worden ontwikkeld, worden verwerkt in de globale aanpak van ASF.
De beslissing om prioriteit te geven aan de oprichting van deze twee regionale hubs werd ingegeven door zowel interne als externe factoren:
De keuze om onze aanwezigheid te versterken in regio’s waar we onze meerwaarde, ons vermogen om de juiste stakeholders te mobiliseren en onze contacten met nationale en internationale stakeholders hebben aangetoond.
De aanwezigheid van een ASF-kantoor met aanzienlijke ervaring in de regionale context
De identificatie van transnationale kwesties
Belangrijkste functies van de hubs
Strategische ontwikkeling en begeleiding
De hubs zorgen voor ondersteuning en begeleiding van bestaande opdrachten, evenals voor de uitvoering van acties die in andere landen in de regio of op regionaal niveau worden ontwikkeld.
Expertise en kennis
De hubs produceren relevante en gecontextualiseerde expertise op basis van in het veld verzamelde gegevens en gekoppeld aan de belangenhartigingsstrategieën van de organisatie.
Internationale belangenbehartiging en netwerkbegeleiding
De hub verleent ondersteuning aan de netwerken, waardoor ze een beroep kunnen doen op passende bijstand bij de ontwikkeling, opvolging en evaluatie van beïnvloedingsstrategieën. Terwijl nationale kwesties de bevoegdheid van de plaatselijke kantoren blijven, is de hub meer specifiek geïnteresseerd in het ondersteunen van netwerken op internationaal niveau om de ontwikkeling van overheidsbeleid te beïnvloeden.
Capaciteitsopbouw
Dit behelst capaciteitsopbouw voor landenteams in de regio op gebieden die functioneel zijn voor de ontwikkeling van interventiestrategieën en gebaseerd zijn op een zachte “peer reinforcement”-aanpak.
Deze versterkingsstrategie van de regionale dynamiek heeft haar nut bewezen in het eerste jaar van de oprichting van de regionale hubs:
Er lopen reeds regionale projecten in Oost-Afrika en de Euro-mediterrane regio.
Dit heeft maatregelen op regionaal niveau mogelijk gemaakt, zoals het Afrikaanse Hof voor de rechten van de mens en de volkeren in Arusha.
Zo kunnen we acties ontwikkelen in landen waar we geen permanent team hebben, zoals Tanzania of Kenia.
Rationalisering en bundeling van mensen en middelen door de oprichting van regionale functies, die acties in verschillende landen omvatten.
Het team van Advocaten Zonder Grenzen is verheugd u haar laatste jaarverslag voor te stellen.
We hebben een lange weg afgelegd sinds AdZG in 1992 werd opgericht door een groep Belgische advocaten. In die 30 jaar tijd hebben honderden mensen bijgedragen om de vereniging te maken tot wat ze vandaag is: een militante organisatie, actief in een tiental landen, die stijdt tegen onrecht, ijvert voor een rechtsstaat gebaseerd op mensenrechten en voor een betere toegang tot het gerecht, dit alles in nauwe samenwerking met talrijke nationale en internationale actoren.
Deze ervaring, de lokale verankering van onze acties en de sterke banden die we hebben gesmeed met mensenrechtenverdedigers uit alle hoeken van de wereld, geven ons de kracht om impactvolle acties te blijven opzetten ten dienste van bevolkingsgroepen in kwetsbare situaties (vrouwen, kinderen, de LGBTQI+-gemeenschap, etnische minderheden, mensen in detentie, mensen in migratiesituaties, enz.)
Maar de uitdagingen zijn talrijk. Overal ter wereld worden middenveldorganisaties en mensenrechtenverdedigers geconfronteerd met zorgwekkende ontwikkelingen en trends: de opkomst van autoritaire regimes, de inkrimping van de burgerlijke ruimte, het groeiende wantrouwen van het publiek in instellingen, toegenomen sociale spanningen, enzovoort.
Mensenrechtenverdedigers werken in een context die hen steeds vijandiger gezind is. De begrippen mensenrechten en rechtsstaat zelf worden in twijfel getrokken. Activisten, advocaten en journalisten die opkomen voor de fundamentele rechten van kwetsbare bevolkingsgroepen worden steeds vaker systematisch het doelwit van onliberaal repressief beleid.
Elke bladzijde van dit rapport getuigt van de kracht van de vlam die degenen drijft die zich inzetten voor de verdediging van de mensenrechten in het hart van onze samenlevingen, met gevaar en risico voor hun eigen vrijheid. Dit verslag is een eerbetoon aan ieder van hen.
Doel: De veerkracht van actoren in het maatschappelijk middenveld versterken in het licht van een krimpende burgerlijke ruimte.
Specifieke doelen:
Actoren uit het maatschappelijk middenveld ondersteunen bij het ontwikkelen en uitvoeren van effectieve en haalbare pleitbezorgingsstrategieën op nationaal en internationaal niveau;
De wereldwijde campagne om armoede en status uit het strafrecht te halen (Petty Offences Campaign) aangrijpen om veranderingen in het strafrechtbeleid in Tunesië en Marokko te bewerkstelligen.
Verwachte resultaten:
De Alliantie voor Veiligheid en Vrijheden (ASL) versterken in haar strategie en capaciteit om te reageren op de crisis in de rechtsstaat in Tunesië.
Zorgen voor eigenaarschap en implementatie van de campagne voor kleine overtredingen in Tunesië en Marokko.
Beïnvloeding van internationale besluitvormers en samenwerkingspartners.
Partners:
Nationale leden van de coalitie Alliantie voor veiligheid en vrijheid in Tunesië.
Nationale leden van de campagne voor kleine overtredingen in Tunesië en Marokko.
Gezondheidsgerelateerde maatschappelijke organisaties die actief zijn in de regio.
Doel: Het bevorderen en versterken van de rechtsstaat en de bescherming van de mensenrechten door mechanismen in te voeren voor toegang tot de rechter die toegankelijk zijn voor mensen in kwetsbare situaties en door actoren uit het maatschappelijk middenveld effectiever te mobiliseren voor empirisch onderbouwde pleitbezorging.
Verwachte resultaten:
De bescherming en zorg voor mensen in kwetsbare situaties, met bijzondere aandacht voor vrouwen die het slachtoffer zijn van geweld en/of discriminatie en voor migranten, wordt verbeterd door het bestaan van mechanismen voor toegang tot de rechter die geïntegreerd zijn in de openbare diensten (met inbegrip van juridische klinieken en adviescentra van maatschappelijke organisaties).
De invloed en de pleitbezorging van maatschappelijke organisaties worden versterkt, met name wat betreft het toezicht op de strafketen en het recht op een eerlijk proces, met de nadruk op detentieomstandigheden.
Het Marokkaanse maatschappelijk middenveld levert een actieve bijdrage aan het internationale debat over de ontwikkeling van normen met betrekking tot het bedrijfsleven en mensenrechten.
Partners:
Action de l’Union Féministe – Rabat ;
Action de l’Union Féministe – Tangier
Moroccan Prison Observatory
Rabat Institute for Social Studies
Geografische gebieden van implementatie: Casablanca, Rabat, Tangier
In Marokko, net als in andere landen, zet ASF zich in voor de decriminalisering van armoede en kleine vergrijpen. Deze delicten treffen vooral kwetsbare groepen, met name mensen in een precaire socio-economische situatie en mensen die worden gediscrimineerd op grond van hun gender, afkomst of seksuele geaardheid. De criminalisering van dit soort delicten draagt sterk bij tot de overbevolking in de gevangenissen in heel wat (vooral Afrikaanse) landen.
Binnen de context van de wereldwijde coronapandemie werd in 2021 in Marokko de pan-Afrikaanse campagne voor de decriminalisering van armoede en kleine vergrijpen gelanceerd. Deze campagne vond zijn oorsprong in de Engelstalige Afrikaanse landen. Tijdens de coronapandemie steeg het aantal arrestaties namelijk aanzienlijk waardoor het gevangeniswezen dat reeds onder druk stond, nog verder overbelast werd. ASF en haar partners, Adala en het OMP (Observatoire Marocain des Prisons), hebben hun krachten en expertise gebundeld om de dialoog tussen de verschillende actoren van het maatschappelijk middenveld te versterken met het oog op het definiëren van een gemeenschappelijke strategie voor advocacy en wetshervorming.
De partners organiseerden een workshop waar ervaringen uitgewisseld werden tussen Tunesische en Marokkaanse actoren zodat de prioriteiten en de strategie voor de campagne in beide landen bepaald kan worden. In Marokko is dit des te belangrijker omdat het land zich in 2013 ertoe heeft verbonden om het strafwetboek te hervormen door de invoering van het handvest “Charte pour la réforme du système judiciaire”. Het is dan ook van essentieel belang dat de actoren van het maatschappelijk middenveld dit moment aangrijpen om de overheden, met name het ministerie van Justitie en het parlement, aan te spreken op een herziening van het strafwetboek die rekening houdt met de ervaringen van degenen die worden berecht en met het discriminerende karakter van de criminalisering van armoede en kleine vergrijpen. Op die manier kan er effectief ingespeeld worden op het probleem van de overbevolking in de gevangenissen.
